راه تازه برای درمان آلزایمر

طی چنددهه اخیر جستجویی پرهزینه برای درمان بیماری آلزایمر انجام گرفته. تا اینکه در سال ۲۰۲۱ دارویی به نام آدوکانوماب تولید شد که توانست تأییدیه نظارتی امریکا را دریافت کند.

داروی دوم، یعنی لِکِینماب هم ژانویه امسال کشف شد. و حالا در هفدهم جولای مقاله‌ای در ژورنال انجمن پزشکی امریکا به چاپ رسیده است؛ با این پیام که: احتمالاً فاصله چندانی با کشف داروی سوم نداریم.

در کارآزمایی‌ای که با حضور ۱۷۳۶ فرد مبتلا به علائم اولیه آلزایمر به انجام رسید، دونِینماب، داروی تولیدشده توسط شرکت امریکایی الی لیلی، ثابت کرد که می‌تواند پیشرفت بیماری را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. _۳۵ درصد کاهش پیشرفت، پس از گذشت ۷۶ هفته از آغاز پایش.

این نتیجه، که سرفصل کنفرانس بین‌المللی سالانه انجمن آلزایمر بود، به عنوان پیشرفت و نقطه عطفی مورد استقبال همگان قرار گرفت.

تیترهای ظفرمندانه‌ای که به دنبال آن آمدند قابل درک بودند. چرا که آلزایمر شایع‌ترین علت مرگ‌و‌میر در جهان و عامل اندوه ده‌ها میلیون انسانی است که با این بیماری درگیرند، و یا از افراد مبتلا مراقبت به عمل می‌آورند.

مدت‌ها بود که این بیماری نه‌فقط به عنوان دردی بدون درمان، بلکه مشکلی تلقی می‌شد که حتی طریق رفتار با آن را هم نمی‌دانستیم. این بیماریِ منحط از «اختلال شناختی خفیف» آغاز شده و نهایت امر به درماندگی مطلق می‌انجامد. خطر ابتلا به این بیماری با افزایش سن بیشتر می‌شود. سازمان بهداشت جهانی پیش‌بینی کرده که تا سال ۲۰۵۰ بالغ بر ۱۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان با زوال عقل مواجه خواهند بود.

دونِینماب هم مانند دو داروی قبل از خودش، نوعی آنتی‌بادی است که پروتئین بتا-آمیلوئید را هدف می‌گیرد؛ پروتئینی که منجر به ایجاد توده یا پلاک در مغز افراد مبتلا به آلزایمر می‌شود. این پروتئین، با در‌هم‌تنیدگی در پروتئینی دیگر با نام تائو، ویژگی‌های مشخص و پاتولوژیک فرد مبتلا به آلزایمر را شکل می‌دهند.

آدوکانوماب، توسط شرکت امریکایی بیوژن توسعه یافته و کماکان تحت آزمایشات بالینی است. هزینه هنگفت این دارو (چیزی معادل ۵۶ هزار دلار در سال؛ آن هم تنها در آغاز بیماری) توسط بیمه‌گذاران پوشش داده نمی‌شود و رگولاتورهای خیلی از کشورها نیز مسئولیت آن را گردن نمی‌گیرند.

لِکِینماب، با نام شرکتی لِکِمبی (که توسط بیوژن و شرکت ژاپنی اِیسِی به بازار عرضه شده) حدود ۲۶ هزار و ۵۰۰ دلار در سال هزینه دارد و نتایج مثبتش تقریباً مشابه دونینماب است. البته این دارو تحت پوشش مدیکر (بیمه درمانی تحت حمایت دولت امریکا)، قرار خواهد گرفت. ولی احتمالش هست که این دارو نیز در بسیاری دیگر از نقاط دنیا به دارویی غیرقابل‌استطاعت تبدیل شود.

 سه دارویی که از آنها یاد شد علاوه بر هزینه‌های هنگفت، معایب بزرگی هم دارند. عوارض جانبیِ خطرناک هر سه آنها مشابه یکدیگر است. هر سه دارو می‌تواند به التهاب مغز و خونریزی بینجامد. کما اینکه سه بیمار هم در کارآزمایی الی جانی جان خود را از دست دادند؛ که علت دو مورد از آنها، عوارض جانبی داروها بود.

مازاد بر اینکه داروهای مزبور تنها برای کسانی کارآیی دارند که در مراحل آغازین بیماری‌شان قرار دارند. بگذریم که تشخیص به‌موقع این بیماری نیز [یعنی پیش از آنکه نمایش آشکار علائم آغاز شود] کار بسیار دشواری است. بتا آمیلوئید، سال‌ها یا حتی چنددهه! قبل از شروع علائم، آغاز به تشکیل پلاک در مغز می‌کند. البته آزمایش خون می‌تواند سطح پروتئین را اندازه‌گیری کند. اما انجام چنین آزمایشی گران است و هر جایی انجامش نمی‌دهند.

در حال حاضر تشخیص بیشتر این عارضه با توموگرافی با گسیل پوزیترون (نوعی عکس‌برداری که برای نظارت بر فعالیت و پیشرفت تومورها مورد استفاده است) انجام می‌گیرد. روش دیگرِ تشخیص هم بررسی مایع مغزی نخاعی است.

با این حال خوش‌بینی‌هایی هم که نسبت به دونینماب وجود دارند، بی‌اساس نیستند. این دارو، بیماری را درمان یا سیر پیشرفت آن را معکوس نمی‌کند. اما همین اندک‌کاهشی هم که در ریتم پیشرفت بیماری به وجود می‌آید، غنیمت به حساب آمده و می‌تواند حیات میلیون‌ها نفری را که با آن درگیرند تحت تأثیر قرار دهد.

موفقیت این آزمایش نیز شواهد دیگری به نفع «فرضیه آمیلوئید» است _این ایده که پلاک‌ها نه یکی از علائم آلزایمر، بلکه علت آن هستند. یافته‌ای که می‌تواند به هدایت تحقیقات دیگر در باب این بیماری یاری رساند.

با رقابت تؤامان این سه‌دارو، قیمت باید کاهش یافته و لااقل در کشورهای ثروتمند قابل‌دسترس‌تر شوند. موضوعی که اگر نخواهیم «نقطه عطف» تلقی‌اش کنیم، لااقل «دستاوردی برجسته» به شمار می‌رود.