سیاستِ یکی بزن و یکی بخور نتیجه ندارد

رئیس پارلمان اروپا با اشاره به تحولاتی که طی دو ماهه اخیر در ایران به وقوع پیوسته است علاوه بر استقبال از تحریم‌های جدید علیه کشورمان، گفته‌ است از این پس هیچگونه تماس مستقیم میان پارلمان اروپا و همتایان رسمی آن‌ها در ایران وجود ندارد. علاوه بر این بحث ما در هفته گذشته شاهد مصوبه جدید شورای حکام در رابطه با آنچه عدم همکاری ایران با آژانس عنوان شد نیز بودیم. مذاکرات برجامی ایران و اعضای گروه ۱+۵ نیز از سه ماه گذشته همچنان مسکوت باقی مانده است و به نظر نمی‌رسد که اهتمامی برای دنبال کردن این گفت وگو‌ها وجود داشته باشد. مورد دیگر بحث فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه است که بعد‌ها وزیر خارجه هم، به این موضوع اذعان کردند. به عنوان دیپلماتی که سال‌ها در قامت سفیر در کشور‌های مختلف به ویژه کشور‌های اروپایی حضور داشتید وضعیت فعلی حوزه سیاست خارجی کشور را چطور می‌بینید؟ ارزیابی‌تان از این شرایط چیست؟

آنچه که در رابطه با پارلمان اروپا اتفاق افتاد موضوع جدیدی نیست یعنی بحث فوق‌العاده‌ای نیست چرا که ایران در اوایل آبان ماه سال جاری تعدادی از مقامات اروپایی از جمله ۴ تن از نمایندگان پارلمان اروپا را در لیست تحریمی خود قرار داد. یعنی جمهوری اسلامی ایران یک لیست تحریمی را در دستور کار خود قرار داد و ۴ تن از نمایندگان پارلمان اروپا را به این لیست اضافه کرد. آنچه رئیس پارلمان اروپا به آن اشاره کرده است در پاسخ به تصمیم ایران بود. یعنی پس از تحریم صورت گرفته از جانب ایران آن‌ها نیز فعلا ارتباط و تماس نمایندگان پارلمان اروپا با مقامات جمهوری اسلامی ایران را قطع کرده‌اند. بنابراین یک عملی اتفاق افتاده و یک عکس العملی را هم در پیش رو داشته است. البته کشور‌های اروپایی پیشتر یک پکیج تحریمی را علیه ایران اعمال کرده بودند که در آن بسته تحریمی تعدادی از شخصیت‌ها و شرکت‌های ایرانی از سوی اعضای اتحادیه اروپایی مورد تحریم قرار گرفتند. ما هم اعلام کرده بودیم که در صورت ارائه این سیاست از سوی اروپا عکس العمل متناسب با آن را دنبال می‌کنیم و برهمین اساس نیز مقامات کشور‌های اروپایی را تحریم کردیم؛ متاسفانه ما وارد یک روند چرخشی شده‌ایم که آنها( کشور‌های اروپایی) ما را تحریم می‌کنند بعد ما آن‌ها را تحریم می‌کنیم. این اتفاق ادامه خواهد داشت. یعنی طبیعتا پس از قطع ارتباط پارلمان اروپا با ایران، شاید تصمیمی نیز از داخل کشور در قبال پارلمان اروپا اتخاذ شود و نمایندگان ما نیز آن‌ها را تحریم کنند. این یعنی یک روند بی‌سرانجامی که ممکن است عواقب دلپذیری هم به دنبال نداشته باشد، در دستورکار است و ممکن است از منظر منافع ملی ما را در معرض برخی از خسران‌ها قرار دهد. این موضوع سووال نخست شما و تفسیر و توجیه آن. در ادامه ذکر این نکته جایز است که اگر ما قصه تحریم و دلایل آغاز، تداوم و وضعیت فعلی آن را برای خودمان مورد حلاجی و البته پذیرش قرار دهیم و برای مقابله با آن راه حلی بیابیم دیگر با وضعیت کنونی مواجه نخواهیم شد. یعنی تا زمانی که سایه تحریم‌ها بر کشور ما باقی است ما باید منتظر وقوع پیشامد جدیدی باشیم.

این وضعیت در رابطه با سایر موارد یعنی قطعنامه هفته گذشته شورای حکام و مسکوت ماندن روند احیای برجام و پروسه فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه به چه صورت است؟

روابط ما با اروپا مدت هاست که با تنش مواجه است و علت اصلی این تنش هم موضوع فعالیت‌های هسته‌ای ایران است؛ کشور‌های اروپایی بر موضوع مذاکرات هسته‌ای به عنوان یکی از دستاورد‌های امر خلع سلاح هسته‌ای در دنیا حساب ویژه‌ای باز کرده بودند و می‌خواستند آن را مدلی برای پیشبرد دیگر مذاکرات نزدیک به این موضوع قرار دهند و برهمان اساس هم سال‌ها پای میز مذاکره نشستند. مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی از سال ۲۰۰۳ در رابطه با موضوع هسته‌ای آغاز شد و تا حالا نیز همچنان ادامه دارد؛ می‌دانید که بیش از دو دهه است که ایران و اروپا پای میز مذاکرات هسته‌ای نشسته‌اند. این مذاکرات در سال ۲۰۱۵ منتج به توافق جامع هسته‌ای شد که دو طرف را به برخی از تعهدات متعهد می کرد. این کشور‌ها سرمایه‌گذاری ویژه‌ای بر سرانجام «برجام» انجام داده بودند و به آن ‌امید داشتند. اما متأسفانه خروج ترامپ از برجام و آنچه از سوی رئیس جمهور آمریکا در «پاره کردن این توافق» انجام شد موجب ناامیدی تمامی طرف‌های درگیر این توافق را فراهم آورد. این روند تا آمدن بایدن ادامه داشت. او اعلام کرد که خواهان ادامه روند مذاکرات تا احیای برجام است. مذاکرات مجدداً آغاز شد و به پروسه دستیابی به توافق نیز تا حدودی رسیده بود؛ حسن روحانی، رئیس دولت دوازدهم در یکی از سخنرانی‌های خود با اشاره به مصوبه هسته‌ای مجلس که مذاکرات را تا حدودی منع می‌کرد اعلام کرد که اگر این مصوبه نبود مذاکرات به سرانجام می‌رسید. در هر صورت این مصوبه از ادامه روند مذاکرات در دولت پیشین جلوگیری کرد تا اینکه دولت سیزدهم به روی کار آمد. در این دولت نیز ما یکسال است که پای میز مذاکرات احیای برجام نشسته‌ایم اما سرانجام به اینجا رسیده است که کشور‌های غربی اعلام کرده‌اند مذاکرات در نقطه ناامید‌کننده‌ای قرار دارد و ممکن است دیگر توافقی در کار نباشد. بنابراین آنچه نقطه عطف روابط ما و اروپا محسوب می‌شود همین موضوع مذاکرات هسته‌ای است که مرکز ثقل روابط دوجانبه نیز محسوب می‌شود. کشور‌های اروپایی در مصوبه شورای وزیران‌شان همه روابط ما با اعضای این اتحادیه را به بحث مذاکرات هسته‌ای گره زده‌اند. یعنی تا زمانیکه موضوع هسته ای به سرانجامی نرسد موضوع روابط ایران و اروپا نتیجه‌ای در بر نخواهد داد و در بستر عادی به پیش نمی‌رود. همانطور که خودتان هم می‌دانید از منظر مذاکرات هسته‌ای با کشور‌های غربی مشکلاتی وجود دارد. کشور‌های اروپایی مخصوصاً فرانسوی‌ها به زعم خودشان تلاش کرده‌اند که این مذاکرات را احیا کرده و به سرانجامی برسانند اما در طول مذاکرات اخیر مشخص گردید که  مطالبات تهران و واشنگتن در نقطه مشترکی قرار ندارد که مذاکرات را به سرانجام برساند و سطح مطالبات مذاکره‌کنندگان فعلی ما نیز آنقدر بالا است که بعید است هیچ دولتی در آمریکا بتواند به تعهدات موردنظر یعنی ۴ شرط تعیین شده از سوی ابراهیم رئیسی در بحث مذاکرات و توافق عمل کند. از جمله اینکه کشور‌های غربی بحث‌های پیرامون موضوع «پادمان» را پایان یافته تلقی کنند. تعهد و تضمین دهند که از برجام خارج نمی‌شوند و در عین حال تمامی تحریم‌ها نیز لغو شود. لذاهمانطور که می‌بینیم ، مذاکرات در نقطه خوشایندی قرار نگرفته است.

در رابطه با موارد دیگر آیا نقطه‌امیدوارکننده‌ای وجود دارد؟

در کنار وضعیت غیرامیدوارکننده پیرامون موضوع احیای برجام موضوع جنگ اکراین و حواشی ایجاد شده برای ایران را نیز نباید از نظر دور داشت. جنگ اکراین امنیت اروپا را دچار مشکل کرده است یعنی تجاوز روسیه به اکراین امنیت اروپا را با بزرگترین چالش پس از پایان جنگ جهانی دوم مواجه کرده است که این چالش امنیت، انرژی و اقتصاد اروپا را با بحران های عدیده‌ای روبرو کرده است. به هر حال برای کشور‌های اروپایی فائق آمدن براین چالش بسیار مهم است. ضمن اینکه روسیه در حمله به اکراین همه توان کشور‌های غربی را به مبارزه طلبیده است و روسیه با تمامی توان نظامی‌اش‌ایستاده است تا این موضوع را به شکلی حل و فصل کند که وضعیت فوق مجدداً تکرار نشود. حال در این مجموعه تحولات نظامی اروپا و روسیه، ما به زعم کشور‌های اروپایی در کنار روسیه قرار گرفته‌ایم. کشور‌های اروپایی مدعی فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه هستند و همانطور که شما نیز به این موضوع اشاره کردید حسین‌امیرعبدالهیان، وزیرخارجه کشورمان نیز این موضوع را پذیرفت و البته گفت که این پهپاد‌ها پیش از جنگ اکراین در اختیار روس‌ها قرار گرفته است. هر چند که کشور‌های اروپایی این موضوع را قبول  نکردند و گفتند روس‌ها این پهپاد‌ها را مورد استفاده قرار داند. بحث فروش موشک‌های ایرانی به روسیه هم موضوع دیگری است که این روزها از سوی کشور‌های اروپایی مطرح شده است. اروپاییها مدعی هستند روس‌ها در حمله به اکراین از موشک های ایرانی استفاده می‌کنند. این موضوع بدان معنا است که ما در تهاجم روسیه به اکراین که امنیت و انرژی اروپا را با مشکل مواجه کرده است در کنار روسیه قرار گرفته‌ایم. بنابراین این موضوع هم به لیست تنش‌های ما با کشور‌های اروپایی افزوده می‌شود. در همین رابطه باید سابقه روابط متشنج ایران و اروپا پس از انقلاب را نیز به موضوعات موردنظر اضافه کنیم که شامل بحث‌های حقوق بشری  و حضور فرقه نفاق در اروپا و فرانسه هم می‌شود؛ امروز به جهت وضعیت داخلی ایران و تحولات جاری و به گمان اروپایی‌ها برخورد‌های خشن و نامتوازنی با معترضان صورت گرفته است و لذا بحث‌های حقوق بشری به موضوعات اختلافی اضافه شده است و اتحادیه اروپا علاوه بر تحریم‌های جدیدی که در دستورکار خود قرار داده است در شورای حقوق بشر که مقر آن در ژنو است موضوع «ایران» را به عنوان یک موضوع ویژه در اولویت برنامه‌های اجلاس جاری‌اش قرار داده است که در حال رسیدگی به آن است که البته ممکن است تبعات دشورای هم برای ما به دنبال داشته باشد. متأسفانه هفته گذشته در نشست فصلی شورای حکام هم، ما با قطعانه جدیدی در محکومیت برنامه هسته‌ای ایران مواجه شدیم و...

ما در قبال قطعنامه‌ای که شورای حکام در محکومیت عدم همکاری ایران و آژانس صادر کرد غنی‌سازی ۶۰درصد در فردو را در دستور کارمان قرار دادیم. جنابعالی در صحبت‌هایتان مکرراً به این موضوع اشاره کردید که اروپایی‌ها زیربنای تمامی روابط و مناسبات‌شان با ایران را بر توافق جامع هسته‌ای بنا کرده‌اند و ادامه این روابط را منوط به احیای برجام کرده اند.

کشور‌های اروپایی در قبال بحث‌های حقوق بشری و اوضاع داخلی ایران، بسته تحریمی را علیه ما تصویب کردند و ما نیز متقابلا تعدادی از اعضای پارلمان اروپایی را تحریم کردیم. پارلمان اروپایی ارتباط نمایندگان خود را با یران قطع کرد. وضعیت در حال حاضر به این شکل است که هر اقدامی که آن‌ها انجام می‌دهند با پاسخ ما مواجه می‌شود و هر اقدامی که ما انجام می‌دهیم نیز پاسخ آن‌ها را به دنبال دارد که این روند، روند تشدید بحران است. حالا در این میان ما با قعنامه شورای حکام نیز مواجه شده‌ایم که در بستر اعتمادسازی دوجانبه روابط ایران و آژانس، سازنده تلقی نمی‌شود.  با توجه به اینکه قرار بود «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سفری به ایران داشته باشد اصولا اعضای شورای حکام باید منتظر می‌ماندند تا این سفر صورت می‌گرفت و پس از آن در صورت عدم رهیافت نتیجه اقدامی می‌کردند. حالا یا کشور‌های غربی شیطنتی را در این میان انجام داده‌اند و یا روال طبیعی آن به همین شکل بود و می‌خواستند در قبال شروط اعلام شده از سوی ایران برای تداوم روند مذاکرات احیای برجام که یکی از موارد آن خاتمه دادن به بحث‌های پیرامون موضوع «پادمان» است کاری انجام دهند. این موضوع به این معنی است که کشور‌های غربی دریافتند که موضوع پادمان برای ما از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و زمانیکه ایران می‌گوید این بحث باید بسته شود یعنی در رابطه با آن تمایلی به مذاکره ندارد مشکلی وجود دارد و آن‌ها نیز با تصویب قطعنامه به این خواسته ایران واکنش نشان دادند. لذا می‌خواهم بگویم این روش به اصطلاح « یکی بزن و یکی بخور» جز افزایش تنش و بحران نتیجه‌ای در بر ندارد و بین تداوم تقابل و تعامل سازنده حتما نباید راه حل اول را ادامه داد. اشاره کردم که اتحادیه اروپایی بر اساس مصوبه شورای وزیران و سران این اتحادیه روابط‌شان با ایران را منوط به حل و فصل کردن اختلافات هسته‌ای ایران با دنیا کرده‌اند. یعنی اینکه ما نشان دهیم که مشکلات صنعت هسته‌ای ما حل شده است. با توافق برجام نیز تا حدودی به این باور دست یافتند. لذا اگر این شبهه ایجاد شود که بحث‌های هسته‌ای ما در یک روند دیگری دنبال می‌شود طبیعتا تشدید بحران صورت می‌گیرد. روندی که همین حالا هم آثار آن را می‌بینیم. نمی‌دانم نتیجه این مسیر به کجا منتهی می‌شود اما عقلانیت و مناسبات دیپلماتیک ناظر به این موضوع است که ما مشکلات‌مان با جهان را در فضای گفت و گو دنبال کنیم. تجربه یکسال اخیر هم، ثابت کرده است که در محیط‌های دیگر و از طریق رسانه و فضای مجازی و انتشار بیانیه و اعلامیه و اقدامات متقابل و تحریم نمی توان به نتایج‌امیدوارکننده‌ای دست پیدا کرد.