ابعاد اقتصاد جهان ناگهان کوچک می‌شود

برندان موری، آندا کوران، و کیم چیپمن؛ بلومبرگ- مترجم: مونس نظری

یک سال پیش، با آغاز لرزه‌ای که همه‌گیری، یکی پس از دیگری، به جان کشور‌های دنیا انداخت، مصرف‌کنندگان، گروهی بودند که به شدت دچار وحشت خرید شده بودند. حالا، در مقابل، این شرکت‌ها هستند که با عصبانیت، به ذخیره‌سازی مشغولند.

وحشتی که از تولید‌کنندگان تشک، تا تولید‌کنندگان خودرو و سازندگان فویل آلومینیوم، به جان همه‌ی اصناف افتاده، وادارشان کرده بیشتر از نیازشان، دست به تأمین منابع بزنند. کمبودها، تنگناهای حمل‌و‌نقل و جهش قیمت‌ها حالا در حال نزدیک‌شدن به بیشترین سطح خود در حافظه‌ی جهانی هستند. نگرانی‌ای که وامی‌دارد فکر کنیم اقتصاد جهانی قویاً در حال تحریک تورم است.

تام لاینبارگر، رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل تولید موتور و ژنراتور کامینز، طی تماسی تلفنی در ماه جاری گفت: «مس، آهن و فولاد. ذرت، قهوه، گندم و دانه‌های سویا. چوب، پلاستیک و مقوا برای بسته‌بندی. به نظر می‌رسد جهان در تمام این مواد دارد با کمبود مواجه می‌شود.» جنیفر رامسی، رئیس کلمبوس، و رئیس شرکت مستقر در ایندیانا نیز گفت: «مشتریان در تلاشند تمام نیازهاشان را خریداری کنند، چون فکر می‌کنند تا سال آینده این وضعیت بدتر نیز خواهد شد.»

تفاوت عظمت بحران 2021، و اختلالات عرضه‌ای که در گذشته وجود داشت _‌همان‌طور که از زبان هر‌کسی می‌توان شنید‌_ گویای این واقعیت است که پایان روشنی وجود ندارد. مشاغل، کوچک و بزرگ، در حال ضعف و از‌هم‌پاشیدگی هستند. گرتکا لاجیستیکس (Girteka Logistics)، بزرگ‌ترین ناوگان تراک در اروپا می‌گوید برای دست‌یابی به ظرفیت کافی تلاش‌های زیادی صورت گرفته است. کمپانی مانستر بوریج (Monster Beverage) کالیفرنیا اکنون با کمبود آلومینیوم مواجه است. شرکت فناوری موماکس (MOMAX Technology) با مسئولیت محدود در هنگ‌کنگ، به دلیل کمبود نیمه‌هادی‌ها، تولید محصولی جدید را به تأخیر می‌اندازد.

با تشدید این وضعیت، فهرستی بلند‌بالا از اتفاقاتی پیش‌بینی می‌شود که به تبع لرزه‌های اخیر کالاها بوده است. حادثه‌ی عجیب کانال سوئز، رخ‌داد دریایی ماه مارس شد. خشکسالی، به ویرانی محصولات کشاورزی انجامید. یخ‌زدگی و خاموشی گسترده‌ی ماه فوریه، باعث اختلال در عملیات انرژی و پتروشیمی در سراسر ایالات متحده شد. کمتر از دو هفته پیش، هکرها بزرگ‌ترین خط لوله‌ی سوخت را در ایالات متحده پایین کشیدند، و باعث شدند برای اولین بار از سال 2014، قیمت بنزین به بالای سه دلار در هر گالن برسد. اکنون نیز شیوع گسترده‌ی کووید‌19 در هندوستان، بزرگ‌ترین بنادر هند را تهدید می‌کند.

خطاب به آنهایی که تصور می‌کنند همه‌چیز طی چند ماه آینده به حالت طبیعی برمی‌گردد، توجه‌شان را جلب می‌کنم به «شاخص اقتصادی ایالات متحده»، که به «فهرست مدیران تدارکات» معروف است. این معیار از یک نظر‌سنجی ماهانه از رؤسای تأمین شرکت‌ها تعیین شده است؛ که ازشان می‌پرسد هزینه‌ی «موجودی، انبار و حمل‌و‌نقل» _‌که سه شاخص کلیدی در مدیریت زنجیره‌ی تأمین هستند‌_ را، در حال حاضر و طی 12 ماه آینده به چه صورتی می‌بیند. شاخص کنونی، در دومین و بالاترین رکورد خود از سال 2016 قرار دارد و معیار آینده نیز نشان‌دهنده‌ی تنفسی کوچک (آرامشی نسبی) در یک سال آینده است. این شاخص ثابت کرده است که تخمین‌هایش به میزان 90% با مقدار واقعی تطابق دارند.

از نظر زک راجرز، استادیار کالج تجارت دانشگاه ایالتی کلرادو، این نوعی تغییر پارادایم است. در گذشته این سه شاخص جهت کم‌بودن هزینه و قابلیت اطمینان، بهینه‌سازی شده بودند. امروزه، با افزایش تقاضای تجارت الکترونیک، انبارها از حومه‌های ارزان به گاراژهای اصلی در مرکز شهر یا فضاهای خالیِ فروشگاه‌های بزرگ منتقل شده‌اند؛ که در آنها این امکان فراهم است که تحویل کالا با سرعت بیشتری انجام بگیرد؛ هر چند هزینه‌های ملک و نیروی کار و تسهیلات نیز در این مناطق بیشتر است. همان‌طور که پیش از همه‌گیری نیز دیده شد، کمپانی‌های فربه اهمیت بیشتری به ظاهر می‌دهند. شاخص «حمل‌و‌نقل» که به نسبت دو شاخص دیگر ناپایدارتر است، تا زمان کم‌نشدن تقاضا، کاهش پیدا نخواهد کرد.

راجرز گفت: «اساساً حرف مردم این است که تأمین عرضه در محلی که میان عرضه و تقاضا مطابقت وجود داشته باشد، کار دشواری‌ست. به همین دلیل نیز طی 12 ماه آینده شاهد افزایش قیمت‌ها خواهیم بود.»

فشار‌سنج‌های معروف‌تر، شروع کرده‌اند به انعکاس هزینه‌های بالاتری که برای خانوارها و شرکت‌ها وجود دارد. شاخص قیمت مصرف‌کننده در ایالات متحده _که شامل موادغذایی و سوخت نمی‌شود‌_ در ماه آوریل، نسبت به یک ماه قبلش، بیشترین میزان جهش را از سال 1982 تجربه کرد.

در کارخانه، افزایش قیمت‌های تولیدکنندگان امریکایی، دو برابر بالاتر از سطح انتظار اقتصاد‌دانان است. مگر آنکه شرکت‌ها، هزینه‌ها را بر دوش مصرف‌کننده گذاشته و با این کار، بهره‌وری را افزایش دهند.

گروهی بزرگ از ناظران هشدار داده‌اند که تورم با سرعتی زیاد افزایش خواهد یافت. تهدیدی که برای به لرزه‌درآوردن پایتخت‌های جهانی، بانک‌های مرکزی، کارخانه‌ها و سوپر‌مارکت‌ها کافی بوده است. پرسشی که فدرال رزرو ایالات متحده با آن روبروست این است که چه زمانی برای جلوگیری از تورم، نرخ‌ها شروع به افزایش خواهند کرد. و خطر سیاسی از حالا شروع به تهدید برنامه‌های رئیس‌جمهور جو بایدن کرده است.

دیوید لاندو، مدیر ارشد محصولات در بلوجِی سلوشنز (BluJay Solutions)(ارائه‌دهنده‌ی نرم‌افزار و خدمات لجستیکی مستقر در انگلستان)، گفت: «شما همه‌ی فاکتورها را وارد می‌کنید و این محیطی‌ست با اهرم‌های محدود که مستعد تورم‌های شدید است.»

با این حال، سیاست‌گذاران به تعدادی از دلایلی که به موجب آنها انتظار ندارند فشارهای تورمی از کنترل‌شان خارج شوند، اشاره کرده‌اند. لائیل برینارد، فرماندار بانک فدرال اخیراً گفت که مقامات باید در مقابل موج موقتی که ایجاد شده است، صبوری کنند. از میان دلایل، چیزی که جهت آرامش می‌توان بهش اشاره کرد، این است که: «افزایش شدیدی که این اواخر پدید آمده، تا حدودی ناشی از مقایسه‌ای است که با افت شدید سال پیش دارد صورت می‌گیرد. و بسیاری از شرکت‌ها که سال‌هاست در مقابل افزایش قیمت مقاومت می‌کنند، حالا رفتار محتاطانه‌ای در پیش گرفته‌اند.» به علاوه، در ماه آوریل، فروش در خرده‌فروشی‌ها به دلیل افزایش شدید نسبت به ماه قبل از خود، متوقف شد و قیمت کالاها این اواخر، از اوج‌های چند‌ساله عقب‌نشینی کرده‌اند.

دنیس ولکین، که خانواده‌اش به قدمت سه نسل، در کار تولید تشک‌های خواب تجاری بوده‌اند، گرفتار جریانی مقابل آن است. معمولاً فروش تخت‌خواب نوزاد رونق خوبی دارد. ولی تقاضای مازاد، در غیاب ماده‌ی اصلی، یعنی بالشتک، هیچ به حساب می‌آید. وولکین از نوعی فوم پلی اورتان استفاده می‌کند که به تازگی به چرخه‌ی تولید واردش کرده‌اند؛ آن هم به دلیل یخ‌زدگی عمیقی که در ماه فوریه در جنوب ایالات متحده اتفاق افتاد و مهم‌تر به خاطر «سفارشات بیش از حد این محصول از سوی شرکت‌ها، و سعی در ذخیره‌سازی آن.»

وولکین، معاون عملیات شرکت کولگیت ماترس (Colgate Mattress)، مستقر در آتلانتا، گفت: «این مسئله، به ویژه در ماه اخیر از کنترل خارج شده است. ما تا حالا همچین چیزی ندیده بودیم. اینکه یک کمپانی با 35 کارمند، محصولاتش را به فروشگاه‌های هدف و خرده‌فروشان مستقل بفروشد.»

بنابراین کف پلی اورتان، حالا با قیمتی 50% درصد بیشتر از قیمتی که پیش از همه‌گیری داشت، ارزش‌گذاری شده است. با این حال، وولکین دو برابر نیاز همیشگی‌اش دارد می‌خرد و ترجیح می‌دهد دنبال فضایی برای دپوی مازاد خریداری‌شده باشد تا آنکه مشتریان جدیدش را پس بزند. او می‌گوید: «تمام شرکت‌ها مثل ما دارند خریدِ مازاد می‌کنند.»

حتی شرکت‌های چند‌ملیتی با سیستم‌های مدیریت عرضه‌ی دیجیتال و تیم‌هایی از افرادی که آنها را تحت نظر دارند، در تلاشند از پس این بحران بربیایند. مدیرعامل شرکت ویرپول مارک بیتزر (Whirlpool Corp. Marc Bitzer) این ماه به تلویزیون بلومبرگ اعلام کرد که زنجیره‌ی تأمین‌شان در حال پیمودن «روندی تقریباً وارونه» است و سازنده‌ی لوازم خانگی در حال افزایش تدریجی قیمت‌هاش است. معمولاً ویرپول و سایر تولید‌کنندگان بزرگ، تولید کالاها را بر اساس سفارشات واقعی و پیش‌بینی‌های سفارشی خود انجام می‌دهند. بیتزر گفت: «این شیوه را هر طوری می‌توان توصیف کرد، جز کارآمد و طبیعی. اما در حال حاضر، روش کار همین‌ست. می‌دانم که این‌ها تلنگرهایی موقت توصیف شده‌اند؛ اما ما باید خودمان را برای دوره‌ای ماندگار آماده کنیم.»

این سویه‌ها تا زمان تولید جهانی مواد اولیه ادامه خواهند داشت، و ممکن است به پایداری نیز برسند. زیرا افزایش تولیدِ محصولی که کمیاب است _‌چه از طریق افزایش نیروی کار و چه از راه افزایش سرمایه‌_ روندی کُند و پر‌هزینه محسوب می‌شود. قیمت چوب، مس، سنگ آهن، و فولاد طی ماه‌های اخیر با افزایش شدید تقاضا از سوی ایالات متحده و چین، دو اقتصاد بزرگ جهان، روند افزایشی داشته‌اند.

قیمت نفت خام نیز رو به افزایش است؛ همان‌طور که قیمت اقلام صنعتی از پلاستیک گرفته تا لاستیک و مواد شیمیایی. افزایش‌هایی که کم‌کم دارند به قفسه‌ی فروشگاه‌ها نیز راه‌شان را باز می‌کنند. شرکت محصولات مصرفی رینولدز (Reynolds Consumer Products)، سازنده‌ی فویل آلومینیومی و کیسه‌زباله‌ی هفتی (Hefty)، دارد برای دور بعدی افزایش قیمت‌ها برنامه‌ریزی می‌کند؛ افزایش قیمتی که سومین دور افزایش، آن هم تنها در سال 2021 به حساب می‌آید.

هزینه‌های غذایی نیز در حال افزایش است. پر‌مصرف‌ترین روغن خوراکی جهان که از ثمره‌ی درختان نخل تولید می‌شود، طی سال گذشته 135 درصد جهش داشت و رکورد ثبت کرد. دانه‌های سویا برای اولین بار در سال 2012 به قیمت بالای 16 دلار در هر بشکه رسیدند. معاملات آتی ذرت به بالاترین سطح 8 ساله‌ی خود رسیده است؛ در حالی که معاملات آتی گندم، رکورد بالاترین میزانش را از سال 2013 ثبت کرده است.

شاخص هزینه‌های جهانی سازمان ملل، در یازدهمین ماه، یعنی آوریل، بالاترین سود را طی هفت سال اخیر تجربه کرد. قیمت‌ها در حال پیشی‌گرفتن از مبالغ ثبت‌شده‌ی خودشان در یک دهه‌ی اخیرند؛ موضوعی که در چین میان دغدغه‌های آب‌و‌هوایی و ولعی که برای خرید محصولات کشاورزی وجود دارد، به محدودیت عرضه انجامیده و تهدید یک تورم سریع را می‌رساند.

در اوایل ماه جاری، شاخص Spot کالای بلومبرگ به بالاترین سطح خود از سال 2011 رسید.

دلیل بزرگی که برای این تجمع وجود دارد، این است که اقتصاد ایالات متحده، به نسبت با سرعت بیشتری خود را بازیابی می‌کند. شواهدش هم در ساحل کالیفرنیا موجود است؛ جایی که ده‌ها کشتی کانتینری، منتظر بارگیری در بندرهای اوکلند به لس‌آنجلس هستند. اغلب کالاها از چین می‌رسند؛ جایی که طبق آمارهای هفته‌ی گذشته‌ی دولت، قیمت‌ها بیشترین افزایش را از آوریل 2017 به این سو داشته‌اند. شواهدی که نشان می‌دهند فشارهای هزینه‌ای در این کشور در صورت انتقال کالا به مناطق دیگر، با ریسک دیگری نیز مواجه است. در سراسر قطب تولید جهان در شرق آسیا، انسدادی حاد وجود دارد. کمبود نیمه‌هادی‌ها از بخش خودرو، به زنجیره‌ی تأمین پیچیده‌ی تلفن‌های هوشمند آسیا نیز گسترش یافته است.

جان چنگ، یک تولیدی لوازم الکترونیکی را اداره می‌کند؛ تولیدات کارگاه او از شارژرهای هوشمند بی‌سیم گرفته تا دستگاه‌های تصفیه‌ی هوای خانگی را شامل می‌شوند. طبق گفته‌ی چنگ، مدیر‌عامل شرکت موماکس (MOMAX) مستقر در هنگ‌کنگ، که حدود دو‌سوم از 300 کارمند او در یک کارخانه‌ی شنژن (Shenzhen) کار می‌کنند: «خفه‌کردن عرضه، باعث پیچیده‌شدن اوضاع او در تولید محصولات جدید و ورود به بازارهای تازه شده است.» یک مثال اینکه: تولید پاوربانک جدید محصولات اپل، ایرپاد، آی‌پد، و اپل‌واتچ، به دلیل کمبود تراشه به تأخیر افتاده است. طبق گفته‌ی وینسنت تسوی از گاوکال ریسرچ (Gavekal Research)، بحران نیمه‌هادی، شاید نه‌وقفه‌ای موقت، بلکه در تهدید بخش الکترونیکی گسترده‌ای باشد و این امکان وجود داشته باشد که باعث چلانده‌شدن اقتصاد صادراتی پر‌کار آسیا شود. تسوی در یادداشتی نوشت: «این موضوع به سادگیِ پیش‌آمدن تنها چند مشکل موقت نیست؛ بلکه ماهیت ساختاری پیچیده‌تری دارد که می‌تواند نه‌فقط در تولید خودرو، بلکه بر طیف وسیعی از صنایع تأثیر بگذارد.»

کره‌ی جنوبی نشان داده است که کمبود تراشه، مشکلی جدی‌ست. این کشور قصد دارد، 450 میلیارد دلار را به ساخت بزرگ‌ترین پایگاه تراشه‌سازی جهان طی دهه‌ی آینده اختصاص دهد.

در همین حال، کشتی‌ها، کامیون‌ها و قطارهایی که در فرایند تولید جهانی، کار انتقال قطعات را به بازار به عهده دارند، میان کارخانه‌ها و مصرف‌کنندگان در ترددند. کشتی‌های کانتینری با ظرفیت بالا در حال فعالیت بوده و بندرها را مسدود می‌کنند. آن‌قدری که محموله‌های کالاهای شرکت لباس ورزشی کلمبیا (Columbia Sportswear Co.)، با سه هفته تأخیر به مقصد می‌رسند؛ تا حدی که خرده‌فروشان امید دارند لااقل تا اواخر پاییز، کالاهای پاییزی را دریافت کنند.

مدیران اجرایی ای.پی. مولر-ماسک ای/اس (A.P. Moller-Maersk A/S)، کانتینر شماره‌ی یک جهانی، می‌گویند که تنها کاهشی تدریجی را در نرخ حمل‌و‌نقل دریایی مشاهده می‌کنند. و حتی با این وجود نیز این امکان را ندارند تا هزینه‌ی خدمات اقیانوسی را به قیمت‌های ارزانِ دهه‌ی پیش برگردانند. با ساخت کشتی‌های بیشتر، قرار است ظرفیت‌سازی انجام گیرد؛ اما انجام این کار نیز لااقل دو یا سه سال طول می‌کشد.

شانلا راجانایاگام، اقتصاددان تجارت HSBC، تخمین زده است که افزایش نرخ کانتینر طی یک سال گذشته، می‌تواند هزینه‌های تولید‌کننده را تا میزان 2% در منطقه‌ی یورو افزایش دهد.

نرخ حمل‌و‌نقل جاده‌ای و راه‌آهن نیز افزایش داشته است. شاخص هزینه‌ی حمل‌و‌نقل در ماه آوریل رکورد ثبت کرد _‌البته برای چهارمین بار طی 5 ماه گذشته. تاد فاولر، تحلیل‌گرِ بازارهای سرمایه‌ی کی‌بنک (KeyBanc Capital Markets)، در یادداشت دهم ماه می گفت: قیمت‌های لحظه‌ای خدمات باربری، در شرف افزایش 70 درصدی در سه‌ماه‌ی دوم، نسبت به سال قبل می‌باشند. و امسال قرار است در مقایسه با سال 2020% حدود 30% افزایش داشته باشند.

فاولر گفت: «ما انتظار داریم که با توجه به موجودی‌ها، تقاضای فصلی و بهبود فعالیت‌های اقتصادی، قیمت‌ها همچنان بالا بمانند.»

برای شرکت بسته‌بندی مستقر در لندن، DS Smith Plc، چالش‌ها از چند سو در حال وارد‌شدن‌ند. در طول دوران همه‌گیری، مشتریان به سمت خرید آنلاین شتافتند و تقاضا برای جعبه‌های ePack و سایر اقلام حمل‌و‌نقل، تا 700 درصد افزایش پیدا کرد.

سپس هزینه‌ی تأمین آن به ازای یک تن فیبر بازیافتی‌ای که برای تولید محصولات خود استفاده می‌کردند، به دوبرابر (200 یورو یا 243 دلار) رسید.

مایلز رابرتز، مدیر اجرایی گروه DS Smith، گفت: «این هزینه، برای شرکتی که سالانه 4 تا 5 میلیون تن فیبر دست‌دوم خریداری می‌کند، مبلغ گزافی‌ست.» مایلرز رابرتز، این افزایش قیمت‌ها را پایدار و ماندگار توصیف کرد.

وولکین، پیش‌تر در کولگیت ماترس می‌توانست دوشنبه‌ها سفارشات را انجام داده و پنجشنبه‌ها آنها را تحویل بگیرد. اما حالا این تأمین‌کنندگان هیچ وعده‌ای نمی‌توانند بدهند. آنچه واضح است اینکه او نمی‌تواند هزینه‌های ورودی را برای همیشه ثابت نگه داشته و کیفیت را نیز حفظ کند. وولکین گفت: «این مسئله‌ای بلند‌مدت است. تورم در راه است و شما چاره‌ای ندارید جز آنکه از میانش عبور کنید.»