سطح رفاه یک عربستانی ۴ برابر ایران است/نمی‌شود ریالی حقوق داد و قیمت انرژی را دلاری با مردم حساب کرد

اگر دولت نتواند تورم را مهار کند و تورم را نزدیک به میانگین جهانی یعنی تا نرخ ۴ تا ۵ درصد کاهش ندهد، افزایش قیمت انرژی هیچ تاثیری نخواهد داشت.

در حالی که مدتی است شایعه افزایش قیمت بنزین در برخی رسانه‌ها منتشر می‌شود احمد وحیدی وزیر کشور این شایعات را رد کرد و گفت: دولت برنامه‌ای برای افزایش قیمت بنزین ندارد. فریدون عباسی دوانی، عضو کمیسیون انرژی مجلس هم گفته: مطلقاً هیچ تصمیم جدیدی در رابطه با تغییر قیمت سوخت خودروهای سواری اتخاذ نشده است و این شایعه قطعاً تکذیب می‌شود.

آخرین افزایش قیمت بنزین مربوط به سال ۱۳۹۸ و افزایش ۲۰۰ درصدی قیمت بنزین بود و در ماجرای  افزایش قیمت آن سال نیز مدت‌ها تایید و تکذیب مسئولان در رابطه با تغییر نرخ بنزین وجود داشت. یکی از دلایل بی اعتمادی عمومی به اظهار نظرات مسوولان نیز همین شفاف نبودن و اتخاد تصمیمات ناگهانی است.

اما به دلیل کسری بودجه برنامه هفتم توسعه که، خاندوزی وزیر اقتصاد عددی نزدیک به ۱۲۰۰ هزار میلیارد عنوان کرده بود، تصور می‌شود دولت چاره‌ای هم جز افزایش قیمت بنزین ندارد. اما تبعات اقتصادی و اجتماعی افزایش قیمت سال ۹۸ و اعتراضات گسترده مردم در سال گذشته باعث می‌شود که برخی هم تحلیل بر این داشته باشند که دولت، امسال برنامه‌ای برای بالا بردن قیمت بنزین نخواهد داشت. مساله بعدی محل اختلاف میزان این افزایش قیمت است در رسانه‌ها و فضای مجازی از عدد و رقم بنزین ۸ هزارتومانی تا ۴۰ هزار تومانی تخمین زده می شود.

با وحید شقاقی اقتصاددان و استاد دانشگاه به بررسی این مساله پرداختیم.  

رئیس دانشکده‌ی اقتصاد دانشگاه خوارزمی گفت: در وضعیت فعلی اقتصاد کشور ما، مشکل قیمت انرژی نیست. تا زمانی که نتوانیم تورم را کنترل کنیم در دور باطلی گرفتار خواهیم شد که تمامی ندارد. اساسا تورم ایجاد کننده‌ی چرخه‌های باطل است که بسیار خطرناک است. بطور مثال وقتی تورم وجود دارد، دولت‌ها مجبور می‌شوند حقوق و دستمزد را افزایش دهند، وقتی حقوق و دستمزد بالا برود، دوباره تورم است که افزایش پیدا می‌کند. تفاوت تورم اقتصاد ایران با شرکای تجاری موجب فشار بر بازار ارز می‌شود و با افزایش قیمت دلار دوباره تورم بالاتر می‌رود. دولت‌ها مجبورند نرخ سود را بخاطر تورم، افزایش دهند، نرخ سود بالا باعث می‌شود نقدینگی افزایش پیدا کند. از این دورهای باطل به وفور در اقتصاد ایران وجود دارد که از تورم شروع می شود و به تورم بیشتر ختم می‌گردد.

او ادامه داد: یکی از این مباحث برجسته در این سیکل معیوب، همین قیمت انرژی است. انرژی یک قیمت منطقه‌ای و یک قیمت جهانی دارد. وقتی بنزین ایران در مقایسه با کشورهای منطقه ارزانتر می‌شود، قاچاق بیشتر می‌گردد. در حال حاضر ۴ سال است که قیمت بنزین افزایش پیدا نکرده است ولی میانگین تورم این چند سال ۴۰ درصد است. میانگین رشد حقوق و دستمزد بیست درصد بوده است ولی بنزین افزایش پیدا نکرده است.

او افزود: این موضوع موجب می‌شود که انرژی ارزان شود و اتلاف منابع اتفاق بیفتد. شدت انرژی بالاتر می‌رود و باعث ناترازی انرژی می‌شود و در نهایت تصمیم به افزایش قیمت انرژی گرفته ‌شود اما همین افزایش قیمت، دوباره موجب بالا رفتن تورم می‌شود. و همان سیکل معیوب که در ابتدا توضیح دادم تکرار شود. بنابراین اگر تورم به‌طور ریشه‌ای از بین نرود و درمان نشود این دور باطل همیشه تکرار  و اقتصاد را مریض و مضمحل می‌کند.

شقاقی در پاسخ به این سوال که سال‌هاست دولت‌های مختلف از مکانیزم دلیل‌تراشی قاچاق برای افزایش قیمت بنزین استفاده کرده‌اند در حالی که جلوگیری از قاچاق راهکارهای خود را دارد و یک وظیفه جداگانه در دولت است اما با افزایش قیمت انرژی هم نه از میزان قاچاق کم شد و نه مشکل دیگری را حل کرد هم گفت: ببینید مساله تورم است اگر نتوانیم تورم را حل کنیم همه پارامترهای اقتصاد خرد و کلان به هم می‌خورد. فقط بحث بنزین نیست و این مساله ریشه در تورم دارد. برای همین وقتی در کشوری مثل امریکا تورم به ۹ درصد می‌رسد همه سیاست‌های اقتصادی معطوف به کنترل تورم می‌شود. حتی حاضر به ورشکستگی بانک‌ها و بازار سرمایه خود شده، حاضر به تحمل و تاب‌آوری در برابر تمام شاخص‌های رکود اقتصادی می‌شوند تا تورم را مهار کنند. چون می‌دانند بدون کنترل تورم در بلند مدت همه متغیرهای اقتصادی آسیب خواهد دید و باید هزینه آن را چند برابر و سخت‌تر پرداخت کنند.

این تحلیلگر مسائل اقتصادی یادآوری کرد: من  بحث قاچاقی که اشاره کردید را می‌فهمم و همین‌طور متوجه هستم که مقایسه قیمت حقوق و دستمزد یک کارگر ایرانی با کارگری در امارات و عراق و عربستان و دیگر کشورهای منطقه، غلط است. میانگین سرانه تولید ناخالص ملی در عربستان سالی۶۰ هزار دلار است و در ایران سالی ۱۸ هزار دلار.  یعنی اگر این را به عنوان یک شاخص رفاه در نظر بگیریم سطح رفاه یک عربستانی حدود ۴ برابر رفاه با یک ایرانی است. من هم متوجه هستم که نباید ریالی حقوق داد و قیمت انرژی را دلاری با مردم حساب کرد برای همین است که باید با تورم به شیوه اصولی مقابله کرد.

او همچنین گفت: یک نکته دیگر هم مربوط به فرهنگ مصرف انرژی در ایران است. اگر قاچاق را حذف کنیم هم شدت مصرف انرژی با این قیمت‌ها وحشتناک است دلیلش هم این است که تورم داشته‌ایم اما قیمت انرژی افزایش پیدا نکرده است.

شقاقی ادامه داد: بنزین در مقایسه با کالاهای دیگران ارزان است. با تمام این حرف‌ها من قصد ندارم بگویم الان با افزایش قیمت انرژی مشکی حل می‌شود چون معتقدم افزایش قیمت، مجددا باعث تورم و گرانی بیشتری خواهد شد  و معضلات بیشتر می شود. برای همین است که باور دارم نیازمند کارهای اساسی و اصولی‌تر برای از بین بردن تورم هستیم. کشور ما یک استثناست چرا که در هیچ جای دنیا این بازی بی هدف را شروع نمی‌کنند که باعث افزایش مدام تورم ‌شوند. به سراغ علت‌العلل مسائل می‌روند تا بتوانند اصولی تورم را از بین ببرند. در ایران ریشه‌های تورم متنوع و زیاد شده است.

شقاقی در خصوص اینکه چه باید بکنیم گفت: حداقل سه تا ۵ سال به تصمیمات بسیار سخت و تلاش مستمر و تحمل هزینه‌های سنگین نیاز داریم تا تورم را مهار کنیم و چون دولت‌ها حاضر به دادن هزینه‌های ساختاری نیستند، در کاهش نرخ تورم با شکست مواجه و مشکل به‌شکل ریشه‌ای حل نمی‌شود. ما در ۵۰ سال گذشته همیشه درگیر این سیکل‌های معیوب بوده‌ایم.

این استاد دانشگاه در خصوص اینکه عدد قیمت بنزین متناسب با این تورم چیست هم گفت: این یک محاسبه دقیق و علمی نیاز دارد. قیمت بنزین در حال حاضر در فوب خلیج فارس حدود ۵۰ سنت به ازای هر لیتر است که ۹۵ درصد قیمت فوب می‌تواند مبنای تعیین نرخ بازاری بنزین در نظر گرفته شود. یک زمانی در سال ۸۹ فکر می‌کنم بنزین فوب خلیج فارس هزار تومان بود و در ایران هفتصد تومان قیمت بنزین آزاد، یعنی هفتاد درصد فوب خلیج فارس بود. آن زمان دلار هزار تومان بود قرار بود این روال با تزریق یارانه های نقدی به مردم ادامه پیدا کند اما برنامه را به‌هم زدند.

این اقتصاددان خاطرنشان کرد: در مجموع هدفم این است که بگویم نباید به مردم آدرس اشتباه نباید داد؛ مساله مشخص است اگر دولت نتواند تورم را مهار کند و تورم را نزدیک به میانگین جهانی یعنی تا نرخ ۴ تا ۵ درصد کاهش ندهد، افزایش قیمت انرژی هیچ تاثیری نخواهد داشت و همه هم ناراضی خواهند بود.  به هر صورت امکان ندارد که وضعیت بتواند به این صورت پیدا کند. دست زدن به قیمت انرژی بدون اصلاحات ساختاری یعنی یک شوک تورمی دیگر و اگر نتوانیم تورم را مهار کنیم حداقل هر 5 سال یکبار یک شوک تورمی ناشی از قیمت انرژی را خواهیم داشت. در حال حاضر حتی اگر دولت دست هم نگه دارد یکی دو سال آینده مجبور به افزایش قیمت انرژی خواهد شد و این گردابی است که تمامی ندارد.