یک قدم تا غروب برجام!

هادی سامع

طبق برنامه‌ریزی انجام‌شده روز پنجشنبه نشست شورای امنیت سازمان ملل برای بررسی برجام و اجرای قطع‌نامه ۲۲۳۱ برگزار شد. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در پانزدهمین گزارش خود پیش از برگزاری نشست، «با بیان اینکه برجام همچنان بهترین گزینه است، از آمریکا خواست تحریم‌ها علیه تهران را لغو و معافیت‌ها درباره تجارت نفت ایران را تمدید کند».

امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل، نیز پس از آن به موضوع اجرای برجام پرداخت و با ارجاع به گزارش گوترش که برجام را بهترین گزینه موجود توصیف کرده بود، تأکید کرد: «امروز اعضای شورا بدون هیچ‌گونه تزلزلی بر حمایت قاطع خود از احیای برجام تأکید می‌کنند و اجرای کامل آن از سوی همه طرف‌ها را به‌‌عنوان تنها اقدام عملی می‌خواهند. ما بر این عقیده هستیم که اگرچه برجام ممکن است بدون عیب و نقص نبوده باشد، اما بدون شک با توجه به شرایط موجود، قابل اجراترین گزینه در آن زمان بوده و همچنان بهترین و ارزشمندترین گزینه در بین گزینه‌های موجود است».

شرایط احیای شرایط قبل چقدر مهیا است؟

حشمت الله فلاحت پیشه، نماینده پیشین و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت و گو با فراز در خصوص این موضوع گفت: «متاسفانه سیاست خارجی ایران دچار مشکلی به اسم هرم وارونه است و این پدیده از زمان دولت احمدی نژاد باب شد، به عبارت دیگر در زمانی که شرایط مساعد هست و وقت زیادی داریم، در این مواقع مواضع تند اتخاذ می شود که باعث از بین رفتن فرصت‌های دیپلماتیک می شود، اما وقتی فرصت ها از بین رفت شاهد تغییر رویه هستیم. دقیقا در زمانی که ما همه فرصت‌های دیپلماسی را از دست می‌دهیم سیاست تنش زدایی در دستور کار قرار می‌گیرد اما با این روش دیگر نمی‌شود شرایط قبل را احیا کرد».

عضو پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: «همان طور که گفتم این روش به زمان دولت احمدی نژاد برمی‌گرد، احمدی‌نژآد با یک سیاست چالشی ریاست جمهوری خود را شروع کرد و باعث شد تا ۶ قطعنامه تحریمی علیه ایران صادر شود و کار را آنقدر ادامه داد تا بالاخره متوجه شد که این تحریم‌ها آثار منفی زیادی دارد و مانعی برای دولت شده است. زمانی که آثار منفی تحریم‌ها آشکار شد، احمدی‌نژاد شروع به نامه نگاری‎‌های بدون پاسخ به اوباما کرد، که در تاریخ سیاست خارجی ایران به عنوان یک ضعف بزرگ به حساب می‌آیند. به نظر می رسد که روح حاکم در سیاست هرم وارونه از آن دولت به دولت رئیسی سرایت کرده است.»

فلاحت‌پیشه با اشاره به فرصت‌های از دست‌رفته در مذاکرات برجام گفت: «هماطور که میدانید در زمان روی کار آمدن دولت رئیسی بخش بزرگی از مذاکرات احیای برجام در دولت گذشته انجام شده بود بخش عمده ای مذاکرات در حال رسیدن به نتیجه بود، اما با چند ماه با بی‌اعتنایی فرصت ها را از دست داد و باعث تحمیل خسارت‌های زیادی به مردم کشور شد. این شرایط آنقدر ادامه پیدا کرد که موضوع اکراین و جنگ با روسیه به طور کامل برجام را تحت‌الشعاع قرار داد و به طور کامل برجام از موضع سیاسی کشورها خارج شد».

برجام؛ خیانت یا تضمین پیروزی در انتخابات؟!

این نماینده سابق مجلس با اشاره به مواضع قدیمی دولت در خصوص برجام اظهار داشت: «اما الان دولت از احیای برجام حرف می‌زند همان برجامی که خیانت به حساب می‌آمد. برجامی که خیلی از نماینده‌ها به خاطر مخالفت با آن توانستند وارد مجلس شوند و آن را تبدیل به یک اهرم انتخاباتی کردند، ولی الان به راحتی ازمواضع خود گذشته‌اند و در یکی از رسمی‌ترین جلسات شورای امنیت سازمان ملل اعلام می‌کنند که برجام بهترین راهکار است».

او در ادامه گفت: این یعنی هرم وارونه، اما واقعیت این است که شرایط برای احیای برجام فراهم نیست، به هرحال هر توافقی دو هدف دارد، یک هدف نزدیک و یک هدف دور، هدف نزدیک برجام این بود که مانع اجماع کشورهای اروپایی در ممانعت از اجرای بند غروب شود. در ۲۶ مهرماه سال جاری قرار است تحریم های متعارف ایران برداشته شود و به همین دلیل کشورهای اروپایی بهانه‌هایی مطرح می‌کنند و می‌خواهند تحریم ها را حفظ کنند».

او در ادامه با بیان اینکه دولت با طرح موضع احیای برجام قصد دارد تا بند غروب را حفظ کند، گفت: «سعی دوم دولت این هست که مانع رفتن کشورهای اروپایی به سمت مکانیزم ماشه شوند. ولی همان طور که گفتم کشورهای اروپایی هم مواضع خود را تند را کرده‌اند و در واقع با مطرح کردن تلویحی مکانیزم ماشه قصد دارند مانع اجرای بند غروب شوند».

پاشنه آشیل برجام

این فعال سیاسی در ادامه گفت: «کشورهای اروپایی در واقع تصور می کنند که اگر این مواضع تخاذ نشود ممکن است کنترل اوضاع از دست آنها خارج شود و سعی می کنند بند غروب را اجرا نکنند و تحریم های تسلیحاتی ایران را ادامه دهند، خوب طرف ایرانی هم نگرانی جدی از این بابت دارد و اگر مکانیزم ماشه فعال شود به معنی بازگشت تحریم‌ها و به عبارتی پاشنه آشیل برجام خواهد بود».

وی گفت: «این نشان از عملکرد معکوس دولت یا همان هرم وارونه سیاست است. در زمانی که شرایط برای احیای برجام مهیا بود اینکار را نکرد ولی الان که شرایط به اینجا رسیده است حتی دولت حاظر است امتیازاتی را بدهد تا این برجام را حفظ کند، همچنان که امتیازاتی را نیز به آنها داد ولی طرف امریکایی حاظر به پذیرش برجام نشد. پذیرش داوطلبانه بعضی بازرسی‌ها یا نصب برخی دوربین‌های آژانس در مراکز هسته‌ای کشور نمونه‌هایی از این امتیازاتی است که ایران بدون مابازا داده است و حتی موضوع رقیق سازی سوخت هسته‌ای نیز این روزها مورد بحث قرار گرفته است».

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه با اشاره به تبعات رقیق‌سازی سوخت هسته‌ای گفت: «اگر رقیق سازی سوخت هسته‌ای یا رقیق سازی سوخت ۶۰ درصد پذیرفته شود یک شکست در دیپلماسی هسته‌ای کشور خواهد بود چون کاملا بدون مابازا صورت خواهد گرفت، دغدغه ای که اکنون وجود دارد این است که ممکن هست دولت بدون احیای برجام، سوخت ۶۰درصد را رقیق کند یا بخشی از سوخت را به گونه ای امحا یا رد بشود. اگر این کار انجام شود و کاهش مخازن هسته‌ای کشور بدون احیای برجام انجام شود بزرگترین خیانت به دیپلماسی هسته‌ای خواهد بود».

او با بیان اینکه من یک نگاه واقع‌گرایانه به موضوع دارم گفت: «اعتقاد دارم در شرایطی که طرفهای ایرانی بخصوص رژیم صهیونیستی، و به صورت تلویحی آمریکا از گزینه نظامی درباره ایران صحبت می‌کنند، ایران باید قابلیت نظامی هسته ای خود را حفظ کند».

این یک هشدار است!

این استاد دانشگاه در توضیح این مطلب گفت: «با اینکه اینکه فتوا و قوانینی از این دست در موضوع هسته‌ای وجود دارد، اما با یک دید واقع گرایانه این موضوع را مطرح می کنم. ما به جایی رسیدیم که با از دست رفتن موقعیت احیای برجام ناگزیر به اجرای یکی از دو سناریو پیش رو هستیم. دولت باید یا یک سناریوی ضعیف و یا یک سناریو قوی را پیش ببرد. سناریو ضعیف این است که یک جایگزینی برای برجام شکل بگیرد و منافع طرفین را فراهم کند که به نظر می‌رسد حداقل در شرایط کنونی این امکان وجود ندارد و برجام دیگر قابل احیا نیست. از سوی دیگر من اعتقاد دارم اگر این شرایط حفظ شود موضوع اوکراین بر دیپلماسی هسته‌ای ایران تقدم پیدا خواهد کرد که البته این موضوع جای بحث دارد و در حوصله این مطلب نیست، ولی یک هشدار است».

او در ادامه گفت: «سناریوی دوم که قویتر است، اینکه تنش‌های هسته‌ای باید بیشتر شود، مقدمه تنش هسته‌ای همین بند غروب هست، یعنی اگر کشورهای اروپایی با پایان تحریم ها مخالفت کنند بزرگترین ضربه به برجام صورت خواهد گرفت و اگر این کار صورت بگیرد آغاز یک تنش است و اگر جدی شود به مکانیزم ماشه برسد. همه این موضوعاتی که مطرح شده در محدوده زمانی قبل از انتخابات مجلس در ایران و انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا است، چون به هر حال ۲۶ مهر ماه اولین چالش جدی شکل خواهد گرفت».

فاجعه‌ای در همین نزدیکی‌ها...

فلاحت پیشه با تاکید بر لزوم حفظ قابلیت دفاعی کشور گفت: «در این شرایط یعنی اگر احیای برجام انجام نشود، ایران باید تحت هر شرایطی قابلیت دفاعی برنامه هسته‌ای خود را حفظ کند، یعنی در شرایطی که آمریکا و رژیم صهیونیستی از گزینه نظامی حرف می زنند، رقیق سازی سوخت ۶۰درصد همان طور که گفتم یک خیانت آشکار است».

او در ادامه افزود: «حال در چنین شرایطی، اتخاذ تصمیم هرم وارونه به دیپلماسی ما ضربه زده است. امیدوارم دولت در زمینه دیپلماسی دفاعی ضربه دیگری را متوجه کشور نکند. تفاهمی که آمریکایی‌ها هنوز به دنبال آن هستند و بعدها نیز به صورت تلویحی آن را دنبال کردند موضوعی است که با برجام به آن نرسیدند. از جمله آن خالی کردن مخازن سوخت هسته‌ای کشور. ایران باید مخازن خود را حفظ کند، چرا که خالی کردن این مخازن با یک تفاهم که با یک موضع جدید رئیس‌جمهور آمریکا قابل از بین رفتن است، بسیار خطرناک است و امیدوارم این هرم منجر به یک فاجعه نشود».

او  با اشاره به انفعال مجلس شورای اسلامی در موضوع هسته‌ای گفت: «در آن زمان که دولت بایدن به دنبال تفاهم با ایران بود، کنگره آمریکا چندین قطع‌نامه و بیانیه مطرح کردند مبنی بر اینکه بایدن حق ندارد با ایران تفاهم کند. ولی متاسفانه در مجلس ایران که قانون اقدام راهبردی را تصویب کرد و این قانون باعث تاخیر چند ماهه در مذاکرات شد، هیچ بیانیه‌ای از مجلسی که هیچ اطلاعی از مفاهیم آن نداشت داده نشد».

مذاکره‌ای در کار نیست

او در توضیح موضع مجلس گفت: «انفعال مجلس در این شرایط باعث تضعیف قدرت چانه زنی دولت شده است. این در حالی است که مجالس هفتم و هشتم در اوج مذاکرات قوانینی مانند تکمیل چرخه سوخت هسته‌ای را تصویب کرد و این در حالی بود که در آن زمان آمریکایی ها سعی داشتند غنی‌سازی را از ایران بگیرند، یا در زمان جلیلی که در حال مذاکرات هسته‌ای بود، در مجلس ۲۳۶ نماینده بیانیه‌ای امضا کردند و تاکید کردند که دولت حق ندارد از مواضع خود عدول کند. اما این مجلس هیچ واکنشی در این خصوص ندارد و تنها معدود نمایندگانی از اینکه در موضوع تفاهم هسته‌ای امین شناخته نشده‌اند گلایه هایی کرده‌اند».

این نماینده پیشین در خصوص احتمال تغییر مذاکره کننده هسته‌ای نیز گفت: «واقعیت این است که الان مذاکره‌ای وجود ندارد و اروپایی ها غیر از موضوع غروب در هیچ زمینه دیگری حاضر به مذاکره نیستند و سعی می‌کنند یک موضع تهاجمی داشته باشند. بنابراین هیچ مذاکره‌ای وجود ندارد و صحبت‌های که می‌شود بیشتر برای حفظ آرامش در کشور است. اروپایی‌ها معمولا موضوع مذاکرات خود را مشخص می‌کنند و در حال حاضر این‌ها فقط در خصوص بند غروب صحبت می‌کنند».

فلاحت‌پیشه در پایان تاکید کرد: «به اعتقاد من طرف‌هایی ایرانی وقتی درباره مذاکرات حرف می‌زنند درواقع سعی می‌کنند نشان دهند که دیپلماسی برجامی ادامه دارد اما واقعیت این است که تنها بخشی از برجام را کشورهای اروپایی که مربوط به همین بند غروب است پیگیری می‌کنند».