روایت آماری «الجزیره» از میراث آمریکا در عراق

ترس‌هایی که از جنگ زاده شد و تاثیرات طولانی‌مدتش، جان‌های از دست‌رفته و میراثش، دو دهه پس از تهاجم آمریکا، هنوز در عراق مشاهده می‌شوند.

نویسنده :

سینا جهانی

سینا جهانی- ۲۰ سال از تهاجم آمریکا به عراق می‌گذرد. یورش ارتش «جورج بوش» به عراق با عنوان «جنگ با تررویسم» و به بهانه‌ی به ارمغان‌بردن آزادی و دموکراسی برای عراق آثار و پیامدهای بسیاری برای مردم این کشور داشت. آثاری که حتی پس از خروج ایالات متحده از عراق در سال ۲۰۱۱ نیز ادامه داشت. حالا «الجزیره»، جنگ در عراق را با آماری دقیق و توصیف‌هایی کم‌نظیر به تصویر کشده است. جنگی که میلیون‌ها آواره، پناهنده، بی‌خانمان، جان‌باخته و ناتوان برجای گذاشت و زخمی عمیق روی سیاست، فرهنگ، اقتصاد و آموزش عراق انداخت.

الجزیره چنین نوشت:

چه بر سر میلیون‌ها پناهنده و آواره عراقی آمد؟

«یکی از اولین خاطرات من مربوط به یک هفته پیش از حمله آمریکا است». این را «متحک خطیب»، روزنامه‌نگار و فیلم‌ساز عراقی، به الجزیره گفته است. او در ادامه، چنین می‌گوید: «به اتاق نشیمن آمدم. دایی‌ام هم آمده بود. روی همه پنجره‌ها نوار چسب می‌زد. از او پرسیدم چرا این کار را می‌کند. گفت با این کار شیشه تبدیل به ترکِش نمی‌شود. او این کار را می‌کرد و تلویزیون روشن بود. آخرین باری بود که صدام را به عنوان رییس جمهوری در تلویزیون دیدم».

در ۱۹ مارس ۲۰۰۳، بمباران عراق به رهبری آمریکا آغاز شد. یک روز بعد، تهاجم زمینی شروع شد. در آن زمان، خطیب ۷ساله و خانواده‌اش در رمادی، در ۱۱۰ کیلومتری غرب بغداد زندگی می‌کردند. آن‌ها خانه خود را در روزهای آغازین تهاجم آمریکا ترک کردند. مدتی بعد اما، نتوانسته بودند نیازهای اولیه خود را در استان الانبار برآورده کنند. پس به رمادی بازگشتند و متوجه شدند که یک پایگاه نیروهای آمریکایی در کنار خانه‌شان احداث شده است.

خطیب می‌گوید: «نزدیک بودن پایگاه آمریکایی‌ها در نزدیکی خانه، بسیار مشکل ساز بود. ما همیشه از وقوع حملات نظامی به پایگاه را می‌ترسیدیم. به خاطر دارم که هر هفته، دست‌کم یک حمله علیه این پایگاه رخ می‌داد». پس از حملات القاعده به ایالات متحده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، نیروهای آمریکایی با هدف سرکوب شبکه القاعده و از پای درآوردن «اسامه بن لادن»، به افغانستان حمله کردند. بعدها، ادعای در اختیار داشتن سلاح‌های کشتار جمعی توسط صدام «حسین»، برای توجیه تهاجم به عراق، مورد استفاده قرار گرفت. توجیه‌های که با عنوان جنگ آمریکا «علیه تروریسم» مطرح می‌شد.

دیکتاتور عراق سرنگون شد اما خبری از کشف سلاح کشتار جمعی نبود. تهاجم ایالات متحده به عراق و ویرانی‌هایی که به بار آورد، به جای دموکراسی موعود، زخمی بر دل مردم و فرهنگ این کشور برجای گذاشت. خانواده «خطیب» از سال ۲۰۱۴، پس از ظهور داعش و تصرف مناطق وسیعی از عراق و سوریه [از جمله رمادی] آواره شدند.

خطیب در این باره چنین می‌گوید: «در طول جنگ داعش، ما خانه خود را از دست دادیم. اتفاق‌های زیادی در زندگی ما افتاده است؛ از آوارگی تا نداشتن زندگی‌ای که مستحقش هستیم. من همه این‌ها را مدام به جنگ ۲۰۰۳ مربوط می‌دانم. ما می‌خواهیم که یک زندگی معمولی کنار خانواده‌هامان داشته باشیم.

۴میلیون و ۴۰۰هزار نفر آواره درون مرزها

اشغال عراق به رهبری آمریکا تا سال ۲۰۱۱ میلادی ادامه داشت و به ایجاد موج‌های متعددی از آوارگی در مقیاس‌های بزرگ منجر شد. تعداد آوارگان داخلی از میزان صفر ثبت شده در سال ۲۰۰۳، به دو میلیون و ۶۰۰هزار نفر در سال ۲۰۰۷ افزایش یافت. تا پیش از اعلام پایان عملیات جنگی آمریکا در عراق در دسامبر ۲۰۱۱، تعداد آوارگان عراقی به یک میلیون و ۳۰۰هزار نفر رسیده بود. با این حال با ظهور، پیشروی و سقوط داعش بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹، تعداد آوارگان عراقی دوباره افزایش یافت و در سال ۲۰۱۵، به حدود ۴میلیون و ۴۰۰هزار نفر رسید. از سال ۲۰۲۲، قریب به یک میلیون و ۲۰۰ آواره‌ی جنگی در سراسر عراق زندگی می‌کنند.

دو میلیون و ۳۰۰هزار نفر پناهنده

علاوه بر آوارگان داخلی، میلیون‌ها عراقی دیگر نیز در خارج از مرزهای این کشور آواره شدند. در سال ۲۰۰۷، بیش از دو میلیون و ۳۰۰هزار عراقی از کشور گریخته بودند. ۸۰درصد از این تعداد، خود را به کشورهای سوریه و اردن رسانده بودند. به گفته انجمن پزشکی عراق، نام نیمی از پزشکان عراق در میان نام پناهنده‌ها‌ی پس از جنگ به چشم می‌خورد. تا سال ۲۰۲۲، سازمان ملل ۳۴۵هزار و ۳۰۵ پناهنده عراقی را ثبت کرده است. ۴۴درصد از این تعداد در آلمان، ۱۰درصد در اردن و ۱۰درصد در ایران زندگی می‌کنند. اینفوگرافیک زیر، محل فرار پناهندگان عراقی پس از تهاجم ایالات متحده را نشان می‌دهد.

خشونت گسترده

سرنگونی صدام حسین، خلاء قدرتی ایجاد کرد که تنش‌های فرقه ای را افزایش داد. همین منجر به جنگ داخلی شد. «خطیب» در این مورد می‌گوید: «بازیگران گوناگونی با تفنگ، قدرت و اقتدار در زندگی ما نقش ایفا می‌کنند. بنابراین به جای یک دیکتاتور، امروز صدها دیکتاتور داریم. همه چیز تغییر کرد. گزینه‌هایی را که امروز به‌عنوان یک جوان عراقی به من داده‌اند، دوست ندارم. اگر گزینه‌ها بین جنگ و صدام باشد، من هیچ کدام را نمی‌خواهم».

بر اساس داده های گردآوری شده، از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۱ حداقل ۷هزار و ۹۶۶ درگیری در سراسر عراق ثبت شده‌است. یعنی دست‌کم یک درگیری در روز، در طول ۱۹ سال است. بیش از ۶۰درصد (۴هزار و ۹۵۵ رویداد) این درگیری‌های خشونت‌بار تنها در سه استان نینوا، بغداد و الانبار رخ داده است. نقشه زیر محل وقوع این درگیری‌ها را مشخص می‌کند.

بی‌ثباتی اقتصادی

از زمان حمله به عراق، این کشور از یک دوره طولانی تورم‌زا رنج برده است. طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، نرخ تورم مصرف‌کننده در سال ۲۰۰۶ به ۵۳ درصد رسید. علی‌رغم اهداف ایالات متحده برای حفظ ثبات اقتصادی و بازسازی زیرساخت‌های نفتی عراق پس از یورش سال ۲۰۰۳، خشونت‌های ریشه‌دار، کمبود کالاها، دلاری‌شدن مبادلات و سیاست‌های بی‌ثبات پولی و اقتصادی، به افزایش تورم در عراق دامن زد.

در سال ۲۰۰۸، تورم در عراق تحت کنترل قرار گرفت. با این حال، در سال‌های اخیر، هزینه‌های زندگی در این کشور، بار دیگر افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۰، ارزش دینار در پی سقوط قیمت نفت، کاهش یافت. بر اساس گزارش بانک جهانی، در دهه گذشته، بیش از ۹۹درصد از صادرات و ۴۲درصد از تولید ناخالص داخلی عراق را درآمدهای نفتی این کشور تشکیل می‌داد.

خطیب می‌گوید: «در رژیم قبلی، علی‌رغم دیکتاتوری، دولتی بود که کار می‌کرد و زیرساخت داشت. اقتصادی داشتیم که علی‌رغم تحریم‌ها کارآمد بود. چیزی که ساختن آن دهه‌ها طول می‌کشد. دولت‌هایی که پس از سال ۲۰۰۳ روی کار آمدند، متوجه این موضوع نشدند». او همچنین چنین به الجزیره می‌گوید: «گاهی اوقات چیزهایی از سال ۲۰۰۳ به یاد می‌آورم و می‌گویم اوه! همین خاطران من را سرشار از استرس و افسردگی کرده‌اند. ترکیبی از تمام آشفتگی‌هایی که آمریکایی‌ها در کشورم بر جای گذاشتند، مثل سایه این جنگ من را دنبال می‌کند».

بنا به گزارش‌ها، حداقل ۲۱۰هزار و ۹۰ غیرنظامی از سال ۲۰۰۳ در خشونت‌های مربوط به جنگ کشته شده‌اند. بیشترین تلفات سالانه در سال ۲۰۰۶ رخ داد. حدود ۳۰هزار غیرنظامی در آن سال جان باختند. پروژه‌ی «هزینه‌های جنگ» تخمین می‌زند که صدها هزار عراقی دیگر ممکن است در اثر تأثیرات غیرمستقیم درگیری‌ها کشته شده باشند.

بر اساس گزارش وزارت دفاع ایالات متحده، ۴هزار و ۴۳۱ سرباز در عملیات و حوادث غیر‌تهاجمی کشته شده و ۳۱هزار و ۹۹۴ سرباز در نبرد در طول جنگ عراق زخمی شدند.

نظام آموزشی به شدت تحت تاثیر قرار گرفت

جنگ، تاثیر چشمگیری بر آموزش در عراق گذاشت. پیش از جنگ، آموزش و پرورش عراق از منابع خوبی برخوردار بود و امکان تحصیل برای زنان نیز فراهم بود. تهاجم ایالات متحده اما به شدت بر این بخش تأثیر گذاشت و دسترسی بسیاری از اقشار جامعه عراق را به امکانات آموزشی محدود کرد. بر اساس پژوهش وزارت آموزش عراق در بیش از ۳۲۰۰ مدرسه متوسطه در سراسر کشور نشان، بین ماه‌های ژوئن تا اوت ۲۰۰۳، ۸۰درصد مدارس آسیب متوسط و یا شدید دیده‌اند. مدارس استان نجف با ۹۰درصد، نینوا با ۸۸درصد و تمیم با ۸۷درصد بیشترین آسیب و مدارس استان‌های اربیل و سلیمانیه در شمال شرقی عراق، کمترین آسیب را دیده‌اند. هیچ اطلاعاتی از میزان آسیب به مدارس بغداد در دسترس نبود.

سرنگونی دولت عراق در سال ۲۰۰۳، بسیاری از دانشگاهیان این کشور را ناچار به فرار یا مهاجرت کرد. پیش از جنگ نیز، تعداد زیاد دیگری به دلیل تحریم‌های دهه ۱۹۹۰، منازعات نظامی و سرکوب آزادی بیان، عراق را ترک کرده بودند. «النور رابسون»، استاد تاریخ خاورمیانه در دانشگاه لندن، به الجزیره می گوید: «بسیاری از دانشگاهیان پس از تهاجم کشته شدند. این فقط یک هرج و مرج بود، و همکارانم در تصادفات وحشتناک، ترور یا کشته می‌شدند.

خطیب نیز در این باره می‌گوید: «مادرم معلم بود و در مدرسه‌ای در آن نزدیکی کار می‌کرد. در یک مقطع زمانی، القاعده قدرت زیادی در شهر ما داشت. یک روز، مادرم به خانه برگشت و گفت: به من گفته‌اند که از امروز باید نقاب بپوشم. زیرا حجاب ساده دیگر قابل قبول نیست».

او در مورد امیدهایش به آینده چنین می‌گوید: من می‌خواهم فقط نگران این باشم آیا خواهرم به دانشگاهی که دوست دارد می‌رود یا نه! نگران پدرم باشم که ماشینش را با ماشینی که دوست دارد عوض می‌کند یا نه! ما هنوز از تصمیماتی که از زمان جنگ در عراق گرفته شده رنج می‌بریم. من فقط می‌خواهم که یک زندگی عادی داشته باشم. دست از سرم بردارند و به من نگویند که چه کار بکنم یا نکنم».