اصرار به همکاری با مسکو به چه بهائی؟

نزدیک به یکسال از بروز جنگ اکراین سپری شده است و به نظر می‌رسد که روس‌ها، این روز‌ها به دنبال تشریک مساعی هزینه‌های این جنگ با کشور دیگری هستند و در این میان، گزینه همکاری با ایران را هموارتر از گزینه‌های دیگر دیده‌اند. همکاری که بنا بر ادعای ولادیمیر زلنسکی رئیس جمهور اکراین منجر به فروش ۲۰۰۰ فروند پهپاد «شاهد ۱۳۶» از سوی تهران به مسکو شده است. اگرچه ایران بار‌ها و بار‌ها ادعای مقامات اکراینی و غربی نسبت به کمک تسلیحاتی تهران به مسکو را رد کرده است اما نمایش این پهپاد‌ها در شبکه روسی «روسیه ۲۴» و ارائه گزارشی از توانمندی‌های آن‌ها نشان می‌دهد که روس‌ها اگرچه به ظاهر هر نوع همکاری تسلیحاتی تهران و مسکو را رد کرده‌اند اما در باطن مایل هستند تا این موضوع را در قالب تهیه گزارش‌های خبری و یا روش‌های دیگر به جهانیان نشان دهند و به عبارتی به دنبال تقسیم هزینه‌های تحریم های اعمالی کشور‌های غربی و احتمالاً سازمان‌های جهانی با کشور دیگری، مانند «ایران» هستند. اظهارات «کنستانتین سیمونوف» مدیر صندوق امنیت ملی انرژی روسیه درباره استفاده این کشور از پهپاد‌های ایرانی علیه اوکراین، جالب توجه است. او می‌گوید: « ما با ایران همواره رابطه سخت و پیچیده‌ای داشته‌ایم و نمی‌توانیم آنطور که آمریکایی‌ها ادعا کرده‌اند، بگوییم ایران همیشه شریک ما بوده است؛ چه در دوره شوروی و چه پسا شوروی، رابطه ما با ایران همواره کاملاً پیچیده بوده است، اما اکنون می‌بینیم که ایران یک انتخاب سیاسی جدی کرده که این کشور را تحت تحریم خواهد برد. اتحادیه اوپا در حال اعمال تحریم‌هایی است و ۵ دسامبر به عنوان شروع دور ششم و هشتم تحریم‌ها معین شده است. ما نیز منتظریم تا ببینیم چگونه می‌شود. » مدیر صندوق امنیت ملی انرژی روسیه می‌افزاید: « ایران تحت تحریم‌ها باقی می‌ماند و این تحریم‌ها سخت‌تر نیز می‌شود که اگر بخواهم صادقانه بگویم، این خبر خوبی برای ماست. »

ابراز خشنودی این مقام روس نسبت به اعمال جدید تحریم‌ها علیه ایران در شرایطی که کشورمان همین حالا نیز تحت اعمال تحریم‌های کشور‌های غربی به ویژه آمریکا قرار دارد، در نوع خود جالب توجه است؛ اینکه خود در گردابی گرفتار آمده باشی و مترصد گرفتار آمدن کشور‌های دیگری نیز باشی. درخواست‌های حذف تیم ملی ایران از رقابت‌های جام جهانی ۲۰۲۲ قطر با ادعای استفاده روسیه از پهباد‌های ایرانی در جنگ اکراین یکی از این موارد است. بر اساس آنچه روزنامه دیلی تلگراف نوشته است: « فیفا با درخواست‌هایی برای حذف ایران از جام جهانی چند هفته قبل از بازی افتتاحیه خود مقابل انگلیس مواجه شده است. این موضوع به دنبال استفاده از پهپاد‌های ساخت تهران در آخرین موج حملات روسیه علیه اوکراین مطرح شده است. » یا همینطور می‌توان به روند اخراج دانشجویان ایرانی از دانشگاه‌های اکراین با طرح ادعای سودجستن مسکو از پهپاد‌های تهران در حمله به اکراین اشاره کرد.

به چالش کشیدن ادعای اکراین از سوی ایران

البته طرح ادعای فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه که بار‌ها و بار‌ها از سوی مقامات اکراینی بیان شده است همواره از سوی مقامات نظامی و سیاسی کشورمان، رد و تأکید شده است که ایران بی‌طرفی خود را در میانه جنگ مسکو و کی یف رعایت می‌کند و به هیچ وجه قصد ورود به این مناقشه را ندارد. حتی حسین‌امیرعبدالهیان، وزیرخارجه ایران با طرح این موضوع که‌اتهامات بی‌اساس برخی از کشور‌ها در مورد استفاده روسیه از پهپاد‌های ایرانی در جنگ علیه اوکراین را قویا رد می‌کنیم، اظهار می‌دارد: « مقامات اوکراین را دعوت می‌کنیم که در یک نشست دو جانبه در سطح متخصصین فنی ایران و اوکراین حضور پیدا کنند و هر سندی را که در این خصوص در اختیار دارند، ارائه کنند. موضع ما همانطور که پیش از این گفته‌ایم عدم تسلیح طرفین در این جنگ است و ما مخالف جنگ هستیم. » روند تکذیب و تأیید‌های استفاده از پهپاد‌های ایرانی در جنگ اکراین حتی منجر به طرح این موضوع در یکی از جلسات شورای امنیت سازمان ملل بنابرخواست کشور‌های غربی نیز شد و البته مقامات اکراینی در تازه‌ترین اظهارات خود نیز مدعی شده‌اند که روسیه تاکنون از ۴۰۰ پهپاد ایرانی در جنگ با کی یف استفاده کرده است. شکی نیست که بالندگی صنعت هوایی کشور موجب غرور و مایه مباهات هر ایرانی است اما نه در شرایطی که سایه اعمال تحریم‌های جدید بر اقتصاد کشور سنگینی می‌کند. بنابراین مقتضی است که مسوولان مربوطه از ایجاد شرایطی که به اعمال تحریم‌های بیشتر علیه صنعت و اقتصاد کشورمان و یا محروم شدن حوزه‌هایی چون ورزش و یا آموزش از حضور در مجامع جهانی می‌شود خودداری کنند. امری که اخیراً در اخراج دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه‌های اکراین نیز مشاهده شد. گفته می‌شود که بعد از شروع جنگ این کشور و تعطیلی مراکز آموزشی آن، بسیاری از دانشجویان ایرانی مقیم اوکراین با توجه به نزدیکی اتمام برگه اقامت خود یا در این کشور باقی ماندند و یا به کشور‌های نزدیک که امکان اقامت داشتند مانند آلمان رفتند. این دانشجویان همزمان با فروکش کردن جنگ در قسمت‌های مرکزی کشور اوکراین، برای تمدید اقامت خود به این کشور بازگشتند اما برگه اقامت قبلی آن‌ها ضبط و به آن‌ها گفته شد که منتظر تلفن اداره امنیت اوکراین باشند. روز بعد اداره امنیت اوکراین این دانشجویان را جهت مصاحبه احضار و به آن‌ها گفته بود که باید به اداره مهاجرت مراجعه کنید، پس از مراجعه به اداره مهاجرت نیز پاسپورت این دانشجویان ایرانی ضبط شده و روز بعد که برای دریافت پاسپورت مراجعه کرد، به آن‌ها گفته شده بود شما از اکراین اخراج می‌شوید و تا سه سال حق حضور در خاک این کشور را ندارید.

تبعات دنباله دار فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه

تبعات فروش احتمالی پهپاد‌های ایرانی به روسیه البته به همین موضوع ختم نمی‌شود و روندی ادامه دار است. در همین رابطه کشور‌های عضو اتحادیه اروپا بر سر طرحی برای تحریم دوباره تهران، به دلیل تجهیز روسیه به سلاح و پهپاد‌های جنگی نیز، به توافق رسیدند. «پتر فیالا، نخست‌وزیر چک» به عنوان رئیس دوره‌ای اتحادیه اروپا در پیامی توییتری نوشت: «پس از سه روز گفتگو، سفیران اتحادیه اروپا مجموعه تدابیری را علیه تأمین‌کنندگان ایرانیِ پهپاد‌ها که به اوکراین حمله می‌کنند، تصویب کردند؛ کشور‌های عضو اتحادیه اروپا تصمیم گرفتند دارایی‌های سه فرد و یک نهاد مسئول تحویل هواپیما‌های بدون سرنشین را مسدود کنند. اتحادیه اروپا همچنین آماده است تحریم‌هایی که پیش از این علیه چهار نهاد ایرانی وضع شده بود را نیز تمدید کند. » سه فرد تحریم شده، محمد حسین باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران، سید حجت‌الله قریشی مسئول لجستیک و سعید آقاجانی فرمانده واحد پهپادی سپاه پاسداران، و نهاد تحریم شده نیز صنایع هوایی شاهد (وابسته به سپاه پاسداران) است. تحریم‌های مذکور در پی در خواست اوکراین از اتحادیه اروپا وضع شده است که خواسته بود با توجه به تشدید حملات پهپاد‌های «انتحاری» ایرانی به کی‌یف که منجر به کشته شدن دست‌کم ۳ نفر شده، تحریم‌های بیشتری را علیه تهران اعمال کند.

در همین رابطه، ودانت پتل، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا هم، در یک نشست خبری گفت: «متحدان فرانسوی و بریتانیایی ما امروز رسما مسأله نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل از سوی ایران به واسطه فروش پهپاد به روسیه را پیش کشیدند. ایالات متحده با این فرض همراه است. » دیپلمات‌های غربی می‌گویند با وجود پایان یافتن دوره محدودیت‌ها برای صادرات تسلیحات از سوی ایران، مفاد این قطعنامه دست‌کم تا اکتبر سال ۲۰۲۳ درباره سامانه‌های پیشرفته موشکی همچنین پابرجا است. این مقامات با تفسیر متن حقوقی قطعنامه مورد اشاره مدعی هستند: « محدودیت فروش سلاح ایرانی شامل فنآوری‌های پیشرفته نظیر تکنولوژی پهپادی هم می‌شود. » علاوه بر این، طبق نامه‌ای که رؤیترز آن را رؤیت کرده، اوکراین از کارشناسان سازمان ملل دعوت کرده است درباره آن‌چه پهپاد‌های سرنگون شده ساخت ایران خوانده شده که ادعا می‌شود توسط روسیه و با نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل در جنگ اوکراین به کار رفته است، تحقیقاتی به عمل بیاورند.

جالب است که با وجود تمامی هزینه‌های تحمیل شده به کشور که در پی فروش احتمالی ۲۰۰۰ پهپاد «شاهد ۱۳۶» (رئیس جمهور اکراین مدعی آن است) به وجود آمده است و در نظر‌گیری قیمت ۱۰ تا ۲۰ هزار دلار برای هر یک از این پهپاد‌ها در نهایت ۴۰ میلیون دلار عایدی ایران از این معامله است. همانطور که گفته شد این رقم در قبال تحریم‌های وضع شده از سوی کشور‌های غربی و لطماتی که به حوزه علمی ( اخراج دانشجویان ایرانی از اکراین) و همینطور ورزشی کشور( احتمال حذف تیم ملی فوتبال ایران از رقابت‌های جام جهانی قطر) وارد می شود، بسیار ناچیز و غیرقابل قبول است. حتی در صورت تسویه نقدی پهپاد‌های موردنظر از سوی روسیه که با توجه به اعمال تحریم‌های کشور‌های غربی علیه مسکو امر بعیدی به نظر می‌رسد نیز این معامله امری حساب شده و منطقی به نظر نمی‌رسد.