چه کسانی مساحت جنگل‌های هیرکانی را نصف کردند؟!

ماجرای جنگل‌های هیرکانی، قصه پر غصه ا‌ی‌ست‌؛ سربند سبز شمالی کشور در سال‌های اخیر به علت بهره برداری‌های مضاعف، تصرفات غیر مجاز، آتش سوزی ها، استفاده از تنه و شاخه‌های درختان برای تامین سوخت و مصالح ساختمانی و حصارکشی اراضی تصرفی، از تخریب بی‌بهره نبوده و هر ساله مساحت قابل توجهی از آن نابود می‌شود. این عزم راسخ به نابودی محیط زیست ایران اما هنوز ادامهدار است. تلخ آن‌که سازمان‌های مسئول در حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی با انداختن توپ در زمین یکدیگر، از پذیرش مسئولیت نابودی جنگل‌ها شانه خالی می‌کنند.

کارشناسان می‌گویند، مساحت جنگل‌های ایران از ۱۸ میلیون هکتار در دهه ۴۰ به حدود ۱۱ میلیون هکتار در دهه ۷۰ رسیده است. به‌عبارت‌ دیگر، هفت میلیون هکتار از جنگل‌های ایران در طول سه دهه نابود شده‌اند. وسعت جنگل‌های هیرکانی حدود ۵۵ هزار کیلومترمربع، یعنی نزدیک به ۴ درصد مساحت ایران بود، اما در فاصله سال‌های ۱۳۳۴ تا ۱۳۷۹ نصف شد و این روند با دور تند هنوز ادامه دارد.

نیمه اسفند سال گذشته بود که با سفر استانی رئیس جمهور به استان گلستان، طرح‌هایی که به نظر می رسید مغایر با حفظ محیط زیست باشد باز هم کلید خوردند؛ ساخت تلکه‌کابین کبودوال برفراز جنگل‌های هیرکانی یکی از آن‌هاست. با این که جنگل‌های هیرکانی در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده و هر نوع دخل و تصرف و ساخت و ساز در آن منوط به انجام کار کارشناسی توسط یونسکو است در جریان این سفر،  وزیر میراث فرهنگی و گردشگری نیز از تصمیمات جدید برای ساخت تله‌کابین خبر داد.

با تغییر دولت قانون تغییر کرد؟!

طرح تله‌کابین کبودوال در سال ۹۷ تصویب شد اما ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، اجرای این پروژه را به تعویق انداخت چراکه بخشی از عرصه‌های جنگلی هیرکانی در این شهر قرار دارد. جنگل‌های هیرکانی به‌عنوان دومین اثر بزرگ طبیعی ایران در سال ۹۸ در فهرست جهانی به ثبت رسید. از جنگل‌های هیرکانی به نام فسیل زنده یا موزه طبیعی نیز یاد می‌شود زیرا بسیاری از گونه‌های گیاهی موجود در این جنگل‌ها امروز به‌صورت فسیل در اروپا یافت می‌شود. اما در بازدید وزیر میراث از پارک جنگلی کبودوال علی‌آبادکتول، مطرح شد که: «با توجه به اخذ موافقت‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی، و رعایت قواعد میراث فرهنگی، وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اجرای پروژه تله‌کابین کبودوال علی‌آباد کتول را تائید می‌کند». اما این سخنان در حالی از سوی ضرغامی بر زبان جاری شده که احداث تله‌کابین به دلیل از بین بردن یکپارچگی محدوده عرصه میراث جهانی جنگل‌های هیرکانی و مغایرت با ضوابط حفاظتی سایت‌ها و‌ محوطه‌های جهانی این اقدام خطر خروج از ثبت جهانی را به همراه دارد و‌ مشخص نیست ضرغامی از کدام قوانین صحبت می‌کند که کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی و محیط زیستی از آن بی‌اطلاعند! ️مدیران کل امور پایگاه‌ها، دفتر ثبت آثار، بناها و محوطه‌ها و معاون میراث فرهنگی باید پاسخگو باشند که وزیر بر اساس کدام قانون و رعایت کدام ضوابط چنین دستوری صادر کرده است؟! و‌ چگونه ظرف یک سال قانون تغییر است؟! سال ۹۹ سازمان جنگل‌ها مخالفت خود را با این طرح اعلام کرده بود و میراث فرهنگی مکان‌یابی را مغایر با ضوابط حفاظت دانسته بود! حال چگونه است که محیط زیست و منابع طبیعی و‌ میراث فرهنگی به یکباره با تغییر دولت دچار تغییر و تحول قانونی شده‌اند و با این پروژه موافقت کرده‌اند؟! دی سال ۹۹ رئیس سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور به معاون وزیر راه و رییس شورایعالی شهرسازی و معماری تاکید کرده بود که مکان پروژه تله کابین کبودوال از جنگل‌های ثبت جهانی خارج شود. ️اقدام غیر میراثی و غیر محیط زیستی این مسئولان چراغ سبزی به آغاز فعالیت کوه‌خواران، جنگل‌خواران، ویلاسازان و زمین‌خوارانی است که سال هاست جنگل‌ها و طبیعت از دست آن ها در امان نیست.

چرا تله کابین نه؟

احداث تله کابین احتمال آتش‌سوزی سهوی و تجمع زباله را در منطقه زیاد می‌‌کند. طبعا کسی با تفریح مردم آن هم در این روزگار پرتنش مخالف نیست ولی تجربه نشان داده است که در این شرایط عموما سلیقه عامه مردم مد نظر گرفته می‌شود نه صلاح‌دید متخصصان. این منطقه بی دلیل به عنوان میراث طبیعی جهان انتخاب نشده است. روزگاری عدم توسعه‌یافتگی طبیعت را ویران می‌کرد اما حالا توسعه یافتگی بی قاعده دمار از روزگار طبیعت درآورده است. در کشور‌های پیشرفته، طرح‌های گردشگری پایدار را به هیچ عنوان در بخش «میراث طبیعی جهانی» اجرا نمی‌کنند. این اقدام دقیقا مثل این است که در محوطه تخت جمشید بخواهید پیست ماشین سواری احداث شود! از طرف دیگر رانش زمین در مناطق بکر جنگلی به‌دلیل عملیات راهسازی نیز ممکن است سرنوشتی باشد که در انتظار جنگل‌های هیرکانی است. از طرف دیگر ایران جز کشور‌های پیشرفته نیست که با هلی‌برد مصالح به ارتفاعات حمل شود. مثال ساده همین مساله  آتش‌سوزی در دل جنگل است که هیچ تجهیزاتی برای زودتر خاموش کردن آتش در آن وجود ندارد. سوال اینجاست که با این امکانات چگونه قرار است بدون تخریب درخت ها تله‌کابین ساخته شود؟

بسیاری از کارشناسان این کار را عوام‌فریبی می دانند. مثلا وقتی مدعی می‌شویم که تله‌کابین نمک آبرود سودده است، باید این نکته هم مطرح شود که آن سود از فروش محصولات بومی و خدمات تفریحی به‌دست آمده است؛ اما وسط جنگل بکر هیرکانی فضایی وجود ندارد که بشود  غرفه عرضه این خدمات و کالاها را ایجاد کرد. ضمن اینکه کوچکترین راهی که در منطقه احداث شود، داستان تکراری زمین‌خواری و جنگل‌خواری در بکرترین نقاط جنگلی را فراهم خواهد کرد.

عزم راسخ برای نابودی محیط زیست!

با ثبت جنگل‌های هیرکانی به‌عنوان میراث جهانی فعالان محیط‌زیست امیدوار بودند که حمایت‌های لازم برای حفاظت از این میراث طبیعی را داشته باشند اما در آتش‌سوزی چند سال پیش، حدود سه هزار هکتار از اراضی این منطقه حفاظت‌شده از بین رفت در حالی که حتی یک بالگرد برای خاموش کردن آتش وجود نداشت و حالا هم به نظر می‌رسد دولت با مصوبه‌های سریع و غیرکارشناسانه در سفرهای استانی هدفی جز نابودی این جنگل‌ها را ندارد.