شوکی سه‌گانه رشد چین را کُند می‌کند

در «مناظر ساخته شده (Manufactured Landscapes)»، مستندی که در سال ۲۰۰۶ منتشر شد، صحنه‌ای هست که در آن ادوارد برتینسکی عکاس منظره، درخواست مجوز می‌کند تا بتواند از کوه‌های سیاه زغال‌سنگ چین عکس‌برداری کند. دستیار آقای برتینسکی به میزبان دیر‌باورش اطمینان می‌دهد که: «این مناظر از خلال لنز دوربین او و از دریچه چشمانش، زیبا به نظر خواهند رسید.» ادعایی که معلوم شد آنقدر‌ها هم درست نبود. از لنز دوربین عکاس، توده‌های زغال‌سنگ هندسه‌ای تاریک و شیطان‌گونه داشتند (به واقع نه آنقدر زیبا) و در وسعت خود وحشت‌انگیز بودند (که در تصویر بالا نیز مشهود است).

با دیدن آن عکس‌ها به سختی می‌شود تصور کرد که چین در ذخایر این سوخت شناخته‌شده با کسری مواجه شود. این اهرام سیاه اما طی ماه‌های اخیر آنقدری که باید وسعت نداشتند. کمبود زغال‌سنگ، که تقریباً دو‌سوم تولید برق چین را تشکیل می‌دهد، به شدیدترین قطعی برق طی یک دهه اخیر کمک کرده است. قطع برق هم به نوبه خود به رشد چین لطمه وارد کرده. میزبان آقای برتینسکی به او می‌گوید: «اقتصاد ما به سرعت دارد توسعه می‌یابد.» حرفی که دیگر خیلی هم درست نیست.

اقتصاد چین با شوکی سه‌گانه مواجه شده است؛ نه فقط از قطعی برق، بلکه از ویروس همه‌گیر و رکود و کند‌شدن اموال و دارایی‌ها که از مشکلات مالی اور‌گرانده (که یک توسعه‌دهنده است)، ناشی می‌شود. ارقام منتشر شده در ۱۸ اکتبر نشان داد که سرعت رشد اقتصاد در سه ماه سوم، در مقایسه با سال قبل، کاهشی ۴.۹ درصدی داشته است (نمودار را ببینید). در ماه سپتامبر سال جاری، تولیدات صنعتی تنها به میزان ۳.۱ درصد افزایش داشتند، که کمتر از تمام ماه‌های دیگر در طول بحران مالی جهانی بوده است. در حالی که بیش از یک سال و نیم از اولین نشانگان شیوع کووید‌۱۹ می‌گذرد، چین نرخ‌های رشدی را گزارش می‌دهد که در پیش از همه‌گیری بی‌سابقه بوده‌اند.

ابتدا توجه کنید به بحرانی که در بحث انرژی وجود دارد: علل کمبود زغال‌سنگ را می‌توان به دو دسته ساختاری و تصادفی تقسیم کرد. حوادث ناگواری که طی ماه ژوئیه در استان هنان Henan)) و در خلال همین ماه در شانکسی Shanxi)) رخ دادند، به بسته شدن اجباری برخی از معادن انجامید. علاوه بر این در مغولستان داخلی، که حدود یک‌چهارم تولیدات زغال‌سنگ چین را شامل می‌شود، تحقیقات صورت‌گرفته در مورد فساد برخی مقامات (که احتمالاً پیش‌تر مدعی توسعه معادن زغال‌سنگ شده بودند) به گرفتار‌شدن آنها منجر شد. استان شانکسی، سومین تولید‌کننده بزرگ زغال‌سنگ چین، تولیداتش را کند کرد تا برای رویداد ملی دو و میدانی که در ماه سپتامبر برگزار می‌شد و رئیس‌جمهور شی جین پینگ نیز در آن حضور داشت، کسری‌ای اتفاق نیفتد. گسترش زغال‌سنگ نیز توسط بازرسان ایمنی (که ۹۷۶ معدن را پس از رخ‌داد بیش از ۱۰۰ سانحه‌ی صنعتی در سال گذشته بررسی کرده بودند)، مهار شده است. دلیل عمیق‌تر بحران زغال‌سنگ، تلاش‌هایی‌ست که چین برای کاهش وابستگی به سوخت (که مسئول بی‌شمار مرگ زود‌رس و انتشار سهم زیادی کربن در این کشور است) انجام داده. در سال‌های اخیر مقامات تمایلی به تصویب معادن جدید یا گسترش معادن موجود نداشته‌اند؛ همان‌طور که دیوید فیشمن از گروه لانتائو (یک مشاور انرژی) نیز می‌گوید: «این درست مثل این است که اتوبوس را در مسیری اشتباه به پیش ببریم.»

در شرایط عرضه‌ی محدود، قیمت‌ها باید افزایش یابند و همین امر مشتریان را ملزم می‌کند در مصرف‌شان صرفه‌جویی کنند. اما وقتی قیمت زغال‌سنگ بالا رفت، نیروگاه‌ها از پس هزینه‌های جدید برنیامده و مسئولیت‌شان را نپذیرفتند. بهایی که آنها می‌توانند از شرکت شبکه‌ای بگیرند (که خریدار بخش اعظمی از انرژی آنها نیز باشد) تنها تا ۱۰ درصد بالاتر از قیمت تنظیم‌شده است (قیمتی که در عین حال که نوسان دارد، به ندرت نیز تغییر می‌کند.) و تعرفه‌ای نیز که توسط کاربران نهایی پرداخت می‌شود، براساس فهرست نهایی قیمت‌ها بوده است که این یکی نیز به طور مشابه حالتی انعطاف‌پذیر دارد. برخی نیروگاه‌ها خیلی ساده از کارشان دست کشیدند و جلوی تولید برقی را که براشان تنها ضرر داشت، گرفتند.

شوک بعدی را همه‌گیری به اقتصاد کشور وارد کرد. شیوع بیماری کووید‌۱۹ که در ماه ژانویه، به حالت خوشه‌ای در نانجینگ آغاز شد، به قرنطینه‌هایی در مقیاس بزرگ و محلی انجامید و قیمت اقلام خرده‌فروشی، به ویژه غذا و هزینه سفرها را به شدت افزایش داد. داده‌های فلایت مستر (Flight Master)، که سایتی مسافرتی‌ست، می‌رساند که در ماه اوت خطوط هوایی کمتر از نیمی از ظرفیت خودشان و در ماه سپتامبر نیز تنها دو‌سوم این ظرفیت فعالیت داشته‌اند.

شوک نهایی بخش املاک و مستغلات، موتور دائمی رشد، اشتغال و سطح اضطراب در افراد را نشانه گرفت. نهادهای نظارتی در تلاش‌اند سفته‌بازی‌ها و استقراض بیش از حد از سازندگان املاک را تا حد امکان محدود کنند. همین تلاش برای محدود کردن ریسک مالی، برخی خطرات سابق را مجدداً پر‌رنگ کرد. اورگرانده (Evergrande)، توسعه‌دهنده‌ای بزرگ با ۳۰۰ میلیارد دلار بدهی، در ۲۴‌‌ام سپتامبر، پرداخت اوراق قرضه دلاری را کنار گذاشت و در عوضش تشکیلات کوچک‌تری با نام فانتاسیا (Fantasia) راه انداخت. همان‌طور که قابل درک هم هست برخی خریداران مسکن در حال حاضر از واگذاری پول نقدشان به هر توسعه‌دهنده‌ای که ممکن است ید طولایی در تجارت و به اتمام رساندن پروژه‌ها نداشته باشد، نگرانند.

با وجود چنین پس‌زمینه‌ای، توسعه‌دهندگان چینی در ماه سپتامبر به میزان ۱۳.۵ درصد (به نسبت سال پیش از آن)، خانه‌های کمتری را استارت زدند و فروش‌شان نیز که با معیار فضای اشکوب برآورد می‌شود، با درصدی مشابه کاهش پیدا کرد. چین برای آنکه اهمیت بازار املاک را در صنایع مختلف «بالا‌دستی» نشان بدهد، کاهش شدید در تولید سیمان (۱۳ درصد در ماه سپتامبر در مقایسه با سال پیش‌ترش) و همین‌طور در فولاد (کاهش ۱۴.۸ درصدی) را نیز گزارش داد.

در کنفرانسی مطبوعاتی در تاریخ ۱۵ اکتبر، بانک مرکزی چین، اورگرانده را چنین توصیف کرد: «نمونه‌ای خاص در یک صنعت کاملاً سالم». این باید موضوع اطمینان‌بخشی باشد؛ با این تفاوت که سیاست‌گذاران تا زمانی که به اندازه کافی نگران شرایط‌شان نشوند، از بخش املاک کمک نمی‌گیرند. اضطراب موجود میان نهادهای نظارتی ممکن است شرط لازم برای کاهش تنش‌های میان سازندگان خانه و بستان‌کاران آنها باشد.

باور اغلب اقتصاددانان این است که رشد سالانه چین در سه ماهه‌ی آخر سال به ۴ درصد و حتی کمتر از آن نیز برسد. چین کماکان هوشیاری خود را در برابر کووید‌۱۹ حفظ خواهد کرد و رکود املاک و مستغلات نیز به حال سابق باقی خواهد ماند. نیروگاه‌های برق چین، برخلاف توسعه‌دهندگان املاک آن، از تأخیر مقامات بالا سود برده‌اند. به معادن مغولستان دستور داده شده است تولید خود را افزایش دهند. و نهاد برنامه‌ریزی چین آزادسازی طولانی‌مدت قیمت‌گذاری را اعلام کرده است. این امر برای نیروگاه‌ها امکان انتقال هزینه‌های بیشتر را به شرکت‌های شبکه‌ای فراهم می‌آورد و مشتریان صنعتی و تجاری (البته مشتریان مسکونی و اراضی کشاورزی جزو این دسته نیستند) نیز این امکان براشان فراهم شده تا هزینه‌های برق مورد مذاکره در بازار را (و نه آنهایی که در کاتالوگ‌ها تعیین شده است) پرداخت کنند.

این اصلاحات مدت‌هاست که در دست انجام‌اند. اما برای حالت جبری پیدا کردن موضوع، یک بحران حاد انرژی لزوماً باید به وجود می‌آمد. آقای فیشمن خاطر‌نشان می‌کند: سیاست‌گذاران شاید یک‌وقتی «اجرای آهسته و اندازه‌گیری شده اصلاحات بازاری» را ترجیح می‌داده‌اند. اما «زمانی که چراغ کارخانه‌های سراسر کشور رو به خاموشی رفتند» اوضاع تغییر کرد. چین دلش می‌خواهد موقع عبور از رودخانه، سنگ‌ها را نیز احساس کند. اما زمانی که سنگی راه آب را باز گذاشته باید حرکت کرد و حتی جهش هم داشت.

#روزنامه اینترنتی فراز

#سایت فراز