به‎‌رسمیت شناختن نسل‌کشی ارامنه، مطالبه‌ای به طول یک قرن

جولیان بورگر، مارتین چوولو؛ روزنامه‌ی گاردین

مترجم: مونس نظری

جو بایدن، اولین رئیس‌جمهور ایالات متحده است که پس از گذشت یک قرن از کشتار جمعی رخ‌داده در ارمنستان به دست نیروهای عثمانی، اعلام کرده نسل‌کشی در ارمنستان را به رسمیت خواهد شناخت. و بدین ترتیب، باعث ایجاد شکاف میان دولت جدید ایالات متحده و آنکارا شده است.

بایدن در بیانیه‌ی خود در روز شنبه اعلام کرد: «مردم امریکا، برای تمام ارمنی‌هایی که در نسل‌کشی 106 سال پیش جان‌شان را از دست دادند، احترام قائلند.»

«این حادثه از 24 آوریل 1915، با دستگیری روشن‌فکران ارمنی و رهبران جامعه، توسط مقامات عثمانی در قسطنطنیه آغاز شد. فاجعه‌ای، منجر به تبعید و قتل‌عام یک‌و‌نیم میلیون ارمنی، در کارزاری نابودکننده.»

بایدن در روز جمعه، در تماسی که با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه داشت، اعلام کرد که ایالات متحده در 106‌مین سالگرد کشتار جمعی ارمنستان، به طور رسمی عنوان نسل‌کشی را به آن اطلاق می‌کند. گزارش رسیده که این مکالمه پرتنش بوده و موضوع رسماً در هیچ‌کجا به ثبت نرسیده است.

آنکارا بلافاصله این اظهارات بایدن را تقبیح کرد.

مولوت چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه در توئیتر خود گفت: «کلمات نه باعث تغییر تاریخ می‌شوند و نه بازنویسی‌اش می‌کنند. در گذشته‌ی ما چیزی برای یادگیری وجود ندارد. فرصت‌طلبی سیاسی، بزرگ‌ترین خیانت به صلح و عدالت است. ما این بیانات را که صرفاً مبتنی بر پوپولیسم هستند، رد می‌کنیم.»

در بیانیه‌ی وزارت خارجه آمده است: «روشن است که این بیانیه نه علمی‌ست و نه قانونی. و هیچ مدرک پشتیبانی ندارد. با این گفته‌ها تنها زخمی عمیق سر باز می‌کند که باعث تضعیف دوستی و اعتماد می‌شود. ما از رئیس‌جمهور امریکا می‌خواهیم دست از این اشتباه فاحش بردارد.»

یک مقام ارشد دولت امریکا گفت که سخنان بایدن ربطی به وضعیت روابط دوجانبه‌ی کشورهای امریکا و ترکیه نداشته است.

این مقام رسمی گفت: «این موضوع، بایدن را عمیقاً تحت تأثیر قرار داده بود. او نه‌فقط در دوران ریاست جمهوری‌اش، بلکه از زمان حضورش در سنا و در طول مبارزات انتخاباتی‌اش، موضع خود را نسبت به این اتفاق به روشنی بیان کرده بود.»

این مقام همچنین ارتباطی برقرار می‌کند میان سخنان بایدن و مسائلی که این اواخر بیش از گذشته نسبت بهشان حساسیت ایجاد شده است، نظیر جنبش: جان سیاهان مهم است و حمله به آمریکایی‌های آسیایی.

«حرف من این است که در ایالات متحده و در این برهه‌ی زمانی افراد بیش از همیشه در حال دست‌و‌پنجه نرم‌کردن با تاریخ خود و تأثیر این تاریخ بر زندگی‌شان هستند. بنابراین به عقیده‌ی من بایدن به لحاظ تاریخی، زمان مناسبی را برای انجام این کار انتخاب کرده است.»

وضعیت ترکیه به عنوان یک عضو ناتو و متحد طولانی‌مدت منطقه‌ای، مانع اطلاق عنوانی رسمی توسط رؤسای جمهور ایالات متحده بوده است. اما طی سال‌های اخیر، روابط واشنگتن و امریکا به طور چشمگیری رو به تیرگی گذاشته.

این اعلامیه، نشان‌دهنده‌ی اوج اتفاقاتی است که در نتیجه‌ی ده‌ها سال لابی‌گری توسط سازمان‌های ارمنی‌آمریکایی رخ داده.

برایان آردونی، رئیس مجمع ارامنه‌ی امریکا گفت: «در لحظه¬ی مهمی از تاریخ ایستاده¬ایم. لحظه‌ای مهم در دفاع از حقوق بشر. انگار رئیس‌جمهور بایدن در مقام یک قرن انکار تاریخی ایستاده و در همه جا مسیر احیاء حقوق بشر را ترسیم می‌کند.»

قتل حدود 1.5 میلیون ارمنی، همزمان با فروپاشی امپراتوری عثمانی و روی کار آمدن دولت مدرن ترکیه اتفاق افتاد. بسیاری از قربانیان در راهپیمایی مرگ به سوی صحرای سوریه جان‌شان را از دست دادند. این کشتار به عنوان جرمی در مقیاس وسیع ارزیابی شده و پیش‌درآمد تیره‌و‌تار هلوکاست نازی‌ها محسوب می‌شود.

رونالد ریگان، در بیانیه‌ای درباره‌ی هولوکاست در سال 1981، به موضوع نسل‌کشی ارامنه اشاره می‌کند، اما پیگیری این موضوع را تا به ثبت رسمی رسیدنش ادامه نمی‌دهد. باراک اوباما، یک بار به ارمنی‌های امریکایی وعده‌ی انجام این کار را داده بود. اما پس از مخالفت یکی از متحدانش با موضوع، از این کار صرف‌نظر کرد. در سال 2019، هر دو حزب کنگره، خواستار این اقدام شدند و تلاش‌های دونالد ترامپ برای جلوگیری از آنها نیز فایده‌ای نداشت.

سونر کاگاپتای، دانشمند سیاسی ترک، گفت که اعلامیه‌ی بایدن، نقطه‌ی عطفی در روابط آنکارا و واشنگتن خواهد بود؛ اما در عین حال اعلام کرد که ملاحظات اقتصادی ممکن است اردوغان را مجبور کند تأثیر این اتفاق را (که پیش‌تر به عنوان تلاشی برای تضعیف مشروعیت دولت مدرن از آن یاد کرده بود)، کم‌اهمیت جلوه دهد.

کاگاپتای، مدیر برنامه‌ی تحقیقات ترکیه در انستیتوی واشنگتن، گفت: «این نخستین بار نیست که رئیس‌جمهور ایالات متحده برای متذکر‌شدن نسل‌کشی ارمنستان به دفتر می‌آید.»

«آنچه در گذشته اتفاق می‌افتاد این بود که رؤسای جمهور، به محض روی کار آمدن، از سوی ادارات دولتی با محدودیت‌هایی مواجه می‌شدند. اما حالا دیگر این اتفاق نمی‌افتد و دلیل آن هم تغییر دیدگاه‌های ایالات متحده در واشنگتن است. حالا دیگر ترکیه یکی از کشورهایی محسوب می‌شود که از سوی پنتاگون چندان مورد قبول نیست.»

او گفت که تصمیم ترکیه برای خرید سامانه‌ی هوایی S-400 روسی، دلیل اصلی این تغییر نگرش بوده. و البته اختلاف‌نظرها در مورد سیاست کردها و دولت اسلامی نیز در این موضوع بی‌تأثیر نبوده‌ است.

مقامات دولتی خاطرنشان کردند که بایدن نهایت سعی خود را کرده است که این تصمیم، تأثیر چندانی بر روابطش با آنکارا نداشته باشد. آنها تأکید کرده‌اند که نسل‌کشی، جنایتی است که پیش از روی کار آمدن دولت مدرن، اتفاق افتاده و دلیل تمرکز بر این موضوع در لحظه‌ی کنونی، نه سرزنش این فاجعه، بلکه صرفاً یادآوری آن بوده است.

این مقام ارشد گفت: «این بیانیه کاملاً روشن کرده است که هدف از انجام این کار، نه سرزنش این موضوع، بلکه صحبت در مورد جنایات دوران عثمانی بوده است. و من گمان می‌کنم که این کار به طور کاملاً اصولی انجام شده است. به این ترتیب که به نتایج و میراث این قساوت‌ها پرداخته است و با نگاه به آینده، سعی دارد جلوی تکرار چنین جنایاتی را بگیرد.»

سامانتا پاورف، نماینده‌ی سابق ایالات متحده در سازمان ملل و نامزد کنونی بایدن در اداره‌ی آژانس توسعه‌ی بین‌المللی ایالات متحده، در آخرین تلاش‌هایش در ترغیب اوباما برای به رسمیت‌شناختن این نسل‌کشی، با شکست مواجه شده بود.

او در توئیتر گفت: «فکرکردن به آنهایی که برای به رسمیت‌شناختن این اتفاق نهایت تلاش‌شان را کردند و در نهایت هم ناکام از دنیا رفتند، آزاردهنده است. اولین و مهم‌ترین آنها: گروه بازماندگان این فاجعه، که تقریباً تمامی‌شان حالا فوت کرده‌اند. انکارِ نسل‌کشی، دردی بزرگ بر سینه‌ی آنها و خانواده‌هاشان بود.»