راهکارهای بهبود وضعیت اقتصادی کشور با وجود تحریم ها

خزاعی: دیپلماسی اقتصادی ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد ملی دارد

به گزارش فراز، محمد خزاعی دبیر کل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی در نخستین پنل همایش دیپلماسی اقتصادی با عنوان اینکه روشن است دیپلماسی اقتصادی ضرورت امروز کشور ما است، اظهار کرد: این مقوله از صد‌ها سال پیش در دستور کار دولت‌ها قرار گرفته است و به صورت کلی دنیا هر زمان که با منازعات جدی سیاسی روبه‌رو شده، بیشتر به این مهم رسیده است که باید به جای درگیری و نزاع از اهرم اقتصاد استفاده کند.

وی افزود: این امر حتی برای اهداف سیاسی، سلطه و… هم مؤثر بوده است. من چهارده سال عضو بانک جهانی بودم و حالا هم در آی سی سی با بیش از ۴۵ میلیون عضو حضور دارم و به وضوح دریافته‌ام که‌ایده توجه به مقولات اقتصادی بعد از جنگ جهانی اول شکل گرفت و حتی هسته اولیه بانک جهانی هم درست بعد از جنگ جهانی دوم ایجاد شد؛ سازمان‌های دیگر هم به همین‌گونه با شکل‌گیری بحران‌های خانمان‌سوز و با فشار اهرم اقتصادی ایجاد شده‌اند.

به گفته خزاعی در حال حاضر دو نگاه به مقوله دیپلماسی اقتصادی وجود دارد یک نگاه این است که دیپلماسی اقتصادی برای کسب منافع اقتصادی ملی ضرورت دارد که خوشبختانه ما به این نگاه توجه داشتیم.

وی ادامه داد: متأسفانه همواره با گفتن عبارت دیپلماسی اقتصادی بلافاصله ذهن‌ها به سمت رایزن بازرگانی می‌رود در حالی که این‌ها اجزای کار دیپلماسی اقتصادی هستند و نه همه آن.

دبیرکل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی تأکید کرد: ما باید از اهرم اقتصاد برای تنظیم تعاملات‌مان با دنیای بیرون استفاده کنیم و این امر تنها به نیاز‌های ما برنمی‌گردد. برای فهم بهتر موضوع مثالی را برایتان مطرح می‌کنم. یکی از کشور‌های کوچک همسایه ما ۶۷۰ میلیارد دلار در یکی از کشور‌های اروپایی سرمایه‌گذاری کرده و موجب شده آن کشور اروپایی خود را با خواست‌های چنین کشوری تطبیق دهد. بنابراین استفاده از اهرم اقتصادی با هر هدفی مهم است. اقدامی که چین در سال ۲۰۰۳ بنا گذاشت زیرکانه بود. وی خاطرنشان کرد: چین طرحی را در سال ۲۰۰۳ با عنوان «یک کمربند یک راه» به ثمر رساند و صندوقی هم برای آن در نظر گرفت که ۷۰ کشور را پوشش می‌داد و کار عظیمی بود؛ طرح چین هم به توسعه کشور‌ها کمک می‌کرد و هم هدف این کشور از افزایش منابع قدرت و افزایش حضور سیاسی و اقتصادی چین در دنیا را تسهیل می‌کرد.

به گفته خزاعی علاوه‌بر اینکه دیپلماسی اقتصادی یک ضرورت در شرایط امروز جهان است، از رهگذر آن نیز فعالان زیادی به این چرخه وارد شده‌اند به حضور در اقتصاد بین‌الملل کمک کرده‌اند؛ تفکر ایجاد گروه بیست هم براین اساس بود به نحوی که تصمیمات این گروه حتی بر موضوع سفره من و شما نیز، اثر دارد.

وی در ادامه در رابطه با پیگیری امور مرتبط با مقوله دیپلماسی اقتصادی در یک مجموعه مجزا نیز گفت: من با اینکه دیپلماسی اقتصادی در سازمان دیگری تشکیل شود مخالفم. باید وزارت امور خارجه اما با شروطی متولی امر باشد چرا که در حال حاضر ستادی در این وزارتخانه فعال است که نمایندگان تمام دستگاه‌ها در آن حضور دارند و می‌توان نیرو‌های وزارتخانه را بیشتر کرد و از نیرو‌های غیردولتی آکادمی‌های بخش خصوصی نیز کمک گرفت.

دبیر کل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی همچنین با تأکید بر قدرت بخش خصوصی کشور‌های دیگر در مقوله دیپلماسی اقتصادی اظهار کرد: در بسیاری از کشور‌های پیشرفته رئیس اتاق بازرگانی دوشادوش رئیس‌جمهور حرکت می‌کند اما آیا جایگاه رئیس اتاق بازرگانی و بخش خصوصی ما در مذاکرات سیاسی و بین‌المللی چنین است؟! نکته بعد اینکه باید از مؤسسات بین‌المللی نه صرفاً برای تأمین منابع استفاده کرد این در حالی است که در بعضی از جلسات بین‌المللی ما حتی وزیر و معاونان او حضور ندارند.

وی متذکر شد: نکته ضروری بعدی ایجاد یک نقشه راه است. مثلاً ما در حوزه انرژی باید بدانیم با چه کشور‌هایی ارتباط بگیریم و جغرافیای مناسب اقتصادی برای تعامل با دنیا را ترسیم کنیم که اکنون اینطور نیست و نقشه راه مناسبات اقتصادی نداریم. الزام وزارتخانه‌ها به گزارش دادن به وزارت امور خارجه امر مهم دیگر است. آموزش افرادی در دولت یا بخش خصوصی که بتوانند خوب مذاکره کنند نیز ضرورت دیگر است.

به گفته خزاعی ایجاد نهاد‌های حقوقی خصوصی مسلط به مسائل بین‌المللی در مقوله دیپلماسی اقتصادی نیز اهمیت زیادی دارد. به روزرسانی ساختار‌های مالی و اجرایی دستگاه‌ها هم مهم است. زیرا به جد تا پنج سال آینده ساختار‌های مالی کشور‌ها به قدری به واسطه مباحث متاورس و ارز دیجیتال تغییر خواهد کرد که اگر سیستم مالی ما فارغ از تحریم‌ها حرکت نکند، عقب می‌ماند.

انصاری: دیپلماسی اقتصادی را به احیای برجام گره نزنیم

غلامرضا انصاری، معاون سابق دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه نیز در این پنل، با عنوان این مطلب که دیپلماسی اقتصادی یک مفهوم و مجموعه‌ای از نقطه نظرات است که در بخش پایین‌دستی کشور قرار دارد، گفت: برهمین اساس هم است که معتقدم هر فردی از این موضوع بیشتر بر تعبیر اجرایی آن تأکید دارد تا تعبیر مفهومی این مقوله.

وی ادامه داد: پس از تبیین موضوع دیپلماسی اقتصادی ما با سووال دیگری در رابطه با این بحث مواجه می‌شویم که در کشوری که با شرایط تحریمی دست و پنجه نرم می‌کند چه شکلی از دیپلماسی اقتصادی باید اجرایی شود و اساساً این امر تا چه اندازه‌ای مهم است؟ سومین نکته نیز، پیشنهاد من برای ساخت دیپلماسی اقتصادی کشور است.

به گفته انصاری، دیپلماسی اقتصادی مفهوم نو و جدیدی در جمهوری اسلامی ایران است و زمانی جدی شد که توسعه صادرات به عنوان جایگزین نفت اهمیت یافت؛ فکر جدیدی بود که توسط آقای ظریف وارد ساختار اجرایی کشور شد.

وی ادامه داد: البته من و‌ایشان ابتدا روی اسم اختلاف نظر داشتیم و در نهایت نظر‌ایشان قطعی شد؛ پیش از آن ( در دولت‌های نهم و دهم) معاونت اقتصادی در وزارت امور خارجه حذف شده بود و بعد ( در دولت یازدهم) با عنوان معاونت دیپلماسی اقتصادی به ساختار اضافه شد و این امر که ما نیاز به ابزار دیپلماسی اقتصادی داریم، اهمیت یافت.

معاون سابق دیپلماسی اقتصادی وزارت امورخارجه با عنوان این مطلب که در دوران معاصر و بعد از جنگ جهانی دوم ژاپنی‌ها پیشتاز دیپلماسی اقتصادی بوده‌اند، تصریح کرد: دیپلماسی اقتصادی نمی‌تواند جدا از سیاست تجارت خارجی یک کشور باشد. در دنیای امروز دو بال تجارت خارجی و سیاست خارجی باید در هماهنگی با هم حرکت کنند و در این صورت رفتار موزونی از یک کشور شاهد خواهیم بود.

وی اضافه کرد: دیپلماسی اقتصادی قبول نُرم‌های اقتصادی و ابزاری برای دسترسی به توسعه متوازن و نشات گرفته از سیاست خارجی یک کشور است تا در آن چارچوب راه‌اندازی شود؛ نهایت تلاش دیپلماسی اقتصادی برای معرفی ظرفیت‌ها و جذابیت‌های بازار‌های اقتصادی هدف بوده و به دنبال جذب سرمایه و انتقال تکنولوژی و در نهایت توسعه و رفاه است.

انصاری درباره اهداف دیپلماسی اقتصادی نیز به این نکته اشاره کرد: در هر دوره‌ای از تاریخ، بخشی از این موضوعات ذکر شده و به عنوان محور مطرح بوده است. اما امروز از مهم‌ترین اهداف دیپلماسی اقتصادی در هر کشور حضور در شبکه‌ها و جریان‌های چرخه تولید و تأمین است. دیپلماسی اقتصادی امری فرابخشی است اما عمدتاً کشور‌ها سازمان و نها‌د پاسخگویی دارند که باید این مسئولیت را برعهده بگیرد تا شرکت‌های یک کشور در کشور دیگر به رقابت و حذف یکدیگر نپردازند.

وی معتقد است که تفکری که دیپلماسی اقتصادی معرفی می‌کند محوریت بخش خصوصی در اقتصاد است؛ بخشی که باید تکریم شود بخش خصوصی است و دولت نیز تلاش می‌کند دخالت خود را از اقتصاد خارج و به مردم واگذار کند و نظارت عالی برای ایجاد رقابت سالم داشته باشد.

مشاور وزیر امورخارجه همچنین تأکید کرد: آنچه امروز ما در ایران، دیپلماسی اقتصادی مینامیم مثل سایر کشور‌ها تفهیم نشده است بنابراین هر سازمانی دیپلماسی اقتصادی راه میاندازد و این سؤال است که آیا با بخش‌های دیگر هماهنگ است یا نه؟ به نظرم به ویژه بعد از تحولات اوکراین تلاش کشور‌های قوی اقتصادی، گره زدن هرچه بیشتر امنیت به اقتصاد و برعکس است.

وی با اشاره به تحریم‌های اقتصادی که علیه کشور‌ها اعمال می‌شود، این سووال را مطرح کرد که یک کشور تحریمی باید چه نوع دیپلماسی اقتصادی داشته باشد؟ ایا ما نیاز به دیپلماسی اقتصادی داریم؟ قطعاً بله. امروز زبان گویای تجارت خارجی یک کشور، دیپلماسی اقتصادی است اما در شرایط تحریم برای موفقیت در این حوزه باید طبقه‌بندی روابط تجاری و حفظ محرمانگی روابط تجاری در اولویت قرار داشته باشد.

به گفته انصاری، در دیپلماسی، وظیفه کشور تحریم شده حفظ امنیت اطلاعات برای کشور‌های پارتنر خود در دنیاست. زیرا ممکن است در صورت افشا شدن فعالیت‌هایشان آسیب ببینند بنابراین دولت باید بیشترین فاصله را از اقتصاد ایجاد کند. دولت باید در بخش‌هایی از اقتصادی که بخش خصوصی نمی‌پذیرد، وارد شود. باید بخش خصوصی را تشویق کند و حریم و حرمت آن را حفظ کند. بخش خصوصی پشتیبان دولت، نظارت سازنده دولت را می‌خواهد؛ ما از قِبل همکاری با یکی از کشور‌های همسایه بیش از ۱۳ میلیارد دلار درآمد داشتیم که از این میان، سه میلیارد برای دولت و مابقی برای مردم بود اما مدام با شکایت‌هایی مواجه بودیم کبنی براینکه دولت نتوانسته است پول خود را بابت صادرات برق و گاز و.. از این کشور دریافت کند.

وی در ادامه با اشاره به وضعیت فعلی مذاکرات احیای برجام، اظهار کرد: با وضعیت روند مذاکرات برجام من فکر می‌کنم نباید به موفقیت یا عدم موفقیت آن‌امید ببندیم زیرا مفهوم ما از برجام با غربی‌ها متفاوت است. حتی اگر موفق به احیای برجام شویم دوباره همان بلایای ۲۰۱۵ در پیش خواهد بود. بنابراین تحریم تا سال‌ها همراه ما است و باید دیپلماسی اقتصادی را در سایه تحریم‌های سخت در نظر بگیریم. بخش خصوصی اگر محوریت یابد هم تحریم‌ها را راحت‌تر دور می‌زند و هم به عدالت اجتماعی نزدیک خواهد شد. در این بین، نقش دولت حذف سوبسیدهاست و همانطور که دولت سیزدهم به این موضوع به صورت جدی پرداخته است.

انصاری، در بخش دیگری از این پنل گفت: یکبار دیگر می‌خواهم تأکید کنم دولتی که بخواهد در تحریم زندگی کند باید کوچکتر باشد و گرفتاری آن تخم مرغ و رب و… نباشد این چیز‌ها دیگر در دنیا در مسئولیت دولت نیست هیچ اقدامی به اندازه قیمت‌گذاری ضد تولید نیست. دولت اگر بخواهد موفق باشد باید کوچک باشد.

معاون سابق دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه در همین رابطه پیشنهاد کرد: دیپلماسی اقتصادی ایران و تجارت خارجی‌اش در یک سازمان متمرکز شوند یعنی یک سازمان در تجارت خارجی پاسخگو باشد. به نظرم باید یک سازمان مستقل مسئول تجارت خارجی شود که رئیس آن توسط وزارت خارجه تعیین شود تا بتوانیم پاسخ‌گوی تجارت خارجی کشور باشیم چرا که عمده مسئولیت این وزارتخانه در چهل سال گذشته کار‌های سیاسی بوده پس حداقل برای دورانی این سازمانی که درباره آن صحبت کردم باید به صورت مستقل کار کند.

مالکی: حلقه مفقوده دیپلماسی اقتصادی را دریابیم

فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز با طرح این موضوع که ما در این جلسه باید به دنبال حلقه‌های مفقوده باشیم، گفت: اگر به دنبال مفاهیمی باشیم که در دولت‌های گذشته هم مطرح شده و به امروز رسیدیم، شاید نتیجه‌بخش نباشد؛ ما در ۴۳ سال گذشته در دستگاه‌های دولتی نتوانستیم از ظرفیت‌ها استفاده کنیم. ایران بعد از چین و روسیه و با توجه به وسعت مرز‌های خود می‌توانست بیشترین ارتباط را با دنیا برقرار کند اما آن‌ها به کجا و ما به کجا رسیده‌ایم و چرا نتوانسته‌ایم علیرغم همه زحمات این امر را محقق کنیم؟

وی ادامه داد: ما باید در رابطه با برخی از زیرشاخه‌های مقوله دیپلماسی کار جدی انجام دهیم. به طور مثال در دیپلماسی آب موفق نبوده‌ایم. اگر با طالبان مشکل داریم و معتقدیم که زبان دیپلماسی را نمی‌داند با آذربایجان و… که نباید مشکلی از این بابت داشته باشیم! بنابراین لازم است کمیته‌هایی تشکیل شود و با پیگیری اموری اینگونه نتایج را اعلام کنند. یا درباره سفر‌های رئیس‌جمهور به کشور‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بگوییم بعد از این سفر‌ها چه نتایجی حاصل شده ست؟ قطعاً نتایجی بوده اما باید به بخش خصوصی گفته شود.

به گفته این نماینده مجلس باید به طور دقیق بگوییم مگر قرار نیست با پاکستان ۵ میلیارد دلار تبادل اقتصادی داشته باشیم؟ یا با ترکیه و ارمنستان و روس‌ها؟ ما می‌توانیم از ارتباط با این کشور‌ها بهترین بازار را داشته باشیم.

دانش جعفری: بخش خصوصی در اجرای دیپلماسی اقتصادی چابک‌تر است

به گزارش فراز دومین پنل تخصصی همایش دیپلماسی اقتصادی با حضور داوود دانش جعفری عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، و تنی چند از می‌همانان خارجی برگزار شد.

دانش جعفری با بیان این مطلب که موضوع جلسه و نکاتی که در اولین پنل مطرح شد یک سری سؤالات را در اذهان ایجاد کرده است، گفت: این سووالات براین مبنی هستند که محل یا سازمان متولی دیپلماسی اقتصادی  کشور کجاست؟ بحث بعدی این است که آیا وزارت خارجه باید متولی این امر باشد یا یک سازمان جداگانه کار را بر عهده بگیرد؟ سؤال دیگر این است که مسئولان وزارت خارجه یا سفرای ما این امکان را دارند که دیپلماسی اقتصادی را اجرا کنند؟

وی با عنوان اینکه مقاماتی که در حوزه خارجه مسئولیت دارند به جای اینکه آدم‌های پا به کار باشند درگیر یک سری تشریفات هستند که آن‌ها را احاطه کرده است، ادامه داد: یادم است زمانی با دکتر نجات حسینیان به اجلاس ایران و لیبی رفته بودیم. چند وزارتخانه در این اجلاس بودند. آن زمان آقای نجات حسینیان یک بار گفت سه اجلاس تشکیل شده و هر بار هیأت ایران و هیأت لیبی تنها به احوالپرسی پرداخته‌اند. یک بار نماینده‌ای از بخش خصوصی در همان اجلاس با ما همراه شد که پس از مدتی نماینده بخش خصوصی عنوان کرد قرارداد خود را بسته است. قصدم این بود بگویم در حالی که مسئولان دولتی ما درگیر تشریفات بودند، دوستان بخش خصوصی فعال بودند.

دانش جعفری افزود: در رابطه با سووالی که در رابطه با متولی دولتی یا خصوصی دیپلماسی اقتصادی مطرح شد نیز پاسخ را با این موضوع ادامه می‌دهم که وقتی آقای انصاری (سفیر ایران) در هند بودند من از‌ایشان پرسیدم در ایران بحثی وجود دارد مبنی بر اینکه برخی از سفرای ایران در خارج افراد اقتصادی باشند. ‌ایشان به من گفتند فضای وزارت خارجه چنین است که اگر سفیری چند قراردادی ببندد خودش زیر سؤال می‌رود؛ یعنی این‌چنین تنگنا‌هایی وجود دارد.

وی با طرح این موضوع که درست است وزارت خارجه کانون دیپلماسی کشور است، گفت: اما در این میان هر کدام از مسائل اقتصادی که با کشور‌های دیگر داریم، یک کانون تخصصی برای پیگیری می‌خواهند و بنای دیپلماسی اقتصادی این است که اهداف را پیگیری کند؛ باید بدانیم شکل این اهداف هر کجا فرق می‌کند؛ مثلاً یک جا می‌خواهیم گردشگر جذب کنیم، یک جا خدمات مهندسی می‌خواهیم و…. در دیپلماسی هدف این است که منافع اقتصادی را بهبود بدهیم، ولی اینکه شکل کار در هر کجا چگونه است، فرق می‌کند.

وزیر اسبق اقتصاد و امور دارائی کشور خاطرنشان کرد: مسائلی که مربوط به اقتصاد خارجی ما می‌شود در هر کجا می‌تواند یک شکل داشته باشد، اما محور این‌ها باید دست وزارت خارجه باشد. قسمت اداری این کار به همه دستگاه‌ها برمی‌گردد، با این حال وزارت خارجه کانون این امر است و برای اجرای این کار بنگاه‌های بخش خصوصی می‌توانند بیشترین سهم را داشته باشند.

وی تأکید کرد: ما می‌توانیم برنامه داشته باشیم، مسأله را در وزارت خارجه مشخص کنیم، افراد حقیقی و حقوقی را برای پیشبرد آن پیدا کنیم و برای اجرای آن برنامه‌ریزی کنیم. این کار سخت را نمی‌توان به دستگاه‌های اداری سپرد، باید ماموریت را به بخش خصوصی بدهیم و پاسخ را از آن دریافت کنیم. اگر بخواهیم راه‌حل اداری برای آن پیدا کنیم به نتیجه نمی‌رسیم.