جنگ در اوکراین، چه چیز در اقتصاد جهانی به خطر می‌اندازد؟

اقتصاد جهانی پس از ضربه خوردن از همه‌گیری، اختناق زنجیره تأمین و جهش قیمت‌ها، با درگیری مسلحانه‌ای که در مرز اروپا اتفاق افتاد به مسیر غیر قابل پیش‌بینی دیگری سوق داده شد.

حتی قبل از آنکه کرملین در روز دوشنبه دستور ورود نیروهای روسی به اراضی جدایی‌طلب اوکراین را صادر کند هم تنش‌ها به مرز پر خطری رسیده بود. وعده تحریم‌های تنبیهی، که پرزیدنت بایدن در ازای حمله احتمالی روسیه به اوکراین داده بود، پیش‌تر بازده سهام را کاهش داده و قیمت گاز را بالا برده بود.

حمله آشکار توسط نیروهای روسی می‌تواند باعث افزایش ناگهانی قیمت انرژی و مواد غذایی شود و ترس از تورم ایجاد کرده و سرمایه‌گذاران را نیز به وحشت بیندازد... ترکیبی که سرمایه‌گذاری و رشد اقتصاد را در سراسر جهان با تهدید مواجه می‌کند.

این اثرات هر قدر هم که شدید باشند، تأثیر ناگهانی‌شان به اندازه تعطیلی اقتصادیِ ناغافلی  که اولین بار توسط ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰ اتفاق افتاد، ویران‌گر نخواهد بود (به دیگر سخن: تبعات منفی‌شان حتی قابل قیاس هم نیست). روسیه یک غول بین‌قاره‌ای عظیم است با ۱۴۶ میلیون نفر جمعیت و یک زرادخانه عظیم هسته‌ای. این کشور همچنین تأمین کننده کلیدی نفت و گاز و مواد خامی است که کارخانه‌های جهان را فعال نگه می‌دارد. اما از سوی دیگر برخلاف چین که یک نیروگاه تولیدی است و در زنجیره‌های تأمین پیچیده‌ای تنیده شده است، کشور روسیه تنها بازیگری کوچک در اقتصاد جهانی محسوب می‌شود.

ایتالیا با نیمی از این جمعیت و منابع طبیعی کمتری که در اختیار دارد، اقتصادش دو برابر روسیه است. حتی صادرات لهستان به اتحادیه اروپا هم از روسیه بیشتر است.

جیسون فورمن، اقتصادددان دانشگاه هاروارد که مشاور رئیس جمهور باراک اوباما هم بوده است، می‌گوید: «روسیه در اقتصاد جهانی مهره چندان پررنگی نیست... جز در بحث گاز و نفت. تا حدی که این کشور را اساساً باید یک ایستگاه بزرگ گازی دانست.»

البته که یک پمپ گاز (بنزین) که تعطیل باشد، خیلی‌ها را که بهش وابسته هستند فلج می‌کند. نتیجه نهایی هم این می‌شود که هرگونه آسیب اقتصادی به صورت ناموزون پخش می‌شود... بدین ترتیب که این آسیب‌ها در برخی کشورها و صنایع، شدید می‌شود و در برخی دیگر آنقدر محدود که مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

اروپا که تقریباً ۴۰ درصد گاز طبیعی و ۲۵ درصد نفت خود را از روسیه تأمین می‌کند، یحتمل با افزایش قبوض گرمایشی و گاز مواجه خواهد شد... هر چند که این مبالغ همین حالا نیز افزایش داشته‌اند. ذخایر گاز طبیعی کمتر از یک‌سوم ظرفیت است و با هفته‌ها هوای سردی که در پیش است، رهبران اروپایی ولادیمیر وی.پوتین را متهم کرده‌اند که از عرضه خود کاسته است تا به برتری سیاسی دست پیدا کند.

و بحث بعدی هم قیمت مواد غذایی است که مطابق گزارش اخیر سازمان ملل متحد، عمدتاً به سبب آشفتگی زنجیره تأمین بیماری همه‌گیر به بالاترین سطح خود در بیش از یک دهه اخیر رسیده است. روسیه، بزرگ‌ترین تأمین‌کننده گندم جهان است و به همراه اوکراین، نزدیک به یک‌چهارم کل صادرات جهانی را به خود اختصاص داده است. برای برخی از کشورها این وابستگی از این هم بیشتر است. این جریان غلات، بالغ بر ۷۰ درصد کل واردات گندم کشورهای مصر و ترکیه را تشکیل می‌دهد.

این موضوع فشار بیشتر را بر ترکیه وارد می‌کند که در حال حاضر در میان یک بحران اقتصادی قرار دارد و با تورم نزدیک به ۵۰ درصد و افزایش سرسام‌آور قیمت مواد غذایی و سوخت و برق دست و پنجه نرم می‌کند.

و مطابق معمول هم سنگین‌ترین بار بر دوش آسیب‌پذیرترین افراد است. ایان گلدین، استاد جهانی سازی و توسعه در دانشگاه آکسفورد می‌گوید: «فقیر‎ترها سهم بیشتری از درآمد خود را صرف غذا و گرمایش می‌کنند.»

اوکراین که مدت‌هاست با عنوان «سبد نان اروپا» شناخته می‌شود، در واقع بیش از ۴۰ درصد از صادرات گندم و غلات خود را به خاورمیانه و یا افریقا می‌فرستد... جایی که این نگرانی وجود دارد که کمبود مواد غذایی و افزایش قیمت‌ها به ناآرامی‌های اجتماعی دامن بزند.

به عنوان مثال لبنان که یکی از ویران‌گرترین بحران‌های اقتصادی را در بیش از یک قرن گذشته تجربه می‌کند، بالغ بر نیمی از گندم خود را از اوکراین تأمین می‌کند... اوکراینی که بزرگ‌ترین صادرکننده جهان در گیاهان دانه روغنی چون کلزا و آفتاب‌گردان نیز هست.

روز دوشنبه کاخ سفید در واکنش به تصمیم آقای پوتین برای به رسمیت شناختن استقلال دو منطقه تحت حمایت روسیه در شرق گفت که اعمال تحریم‌های محدود را علیه جمهوری‌های مردمی دونتسک و لوهانسک آغاز خواهد کرد. جن ساکی، دبیر مطبوعاتی کاخ سفید گفت که آقای بایدن به زودی دستوری اجرایی صادر خواهد کرد که به موجب آن سرمایه‌گذاری، تجارت و تأمین مالی با مردم آن مناطق ممنوع خواهد شد.

تحلیل‌گرانی که شاهد این درگیری‌ها هستند، طیفی از سناریوها را از خفیف تا شدید ترسیم کرده‌اند. عواقب خانواده‌های قشر کارگر و تاجران وال‌استریت به نحوه رخ دادن این تهاجم بستگی دارد: اینکه نیروهای روسی در نزدیکی مرز بمانند یا به کیف، پایتخت اوکراین حمله کنند... یا جنگ بخواهد روزها یا حتی ماه‌ها طول بکشد... و یا اینکه آقای پوتین قصد داشته باشد رویکردهای موذیانه‌ای چون جلوگیری از عرضه گاز حیاتی به اروپا و یا انجام حملات سایبری را اتخاذ کند.

جولیا فریدلندر، مدیر ابتکار عمل اقتصادی در شورای آتلانتیک گفت: «تصور کنید که این اقدامات به صورت مرحله به مرحله انجام شوند... احتمالاً چیزی می‌شود شبیه یک درام اسلوموشن.»

همان‌طور که بیماری همه‌گیر هم نشان‌مان داد، یک اختلال و وقفه جزئی در یک منطقه می‌تواند به ایجاد اختلالاتی بزرگ‌تر تا مناطقی بسیار دورتر نیز بینجامد. کمبودها و افزایش قیمت‌ها _‌چه کار و چه گندم و آلومینیوم و یا نیکل‌_ می‌تواند در جهانی که هنوز در تلاش است با عواقب همه‌گیری کنار بیاید، به سرعت افزایش پیدا کند.

تنش‌های اضافی ممکن است در حالت ایزوله ناچیز به نظر رسند، اما آنها دارند در اقتصادهایی انباشت می‌شوند که سعی دارند از ضربات اقتصادی ناشی از همه‌گیری بهبود پیدا کنند.

آقای داکو اضافه کرد: «آنچه واضح است اینکه ابهام و نوسانات سیاسی بر فعالیت‌های اقتصادی تأثیر می‌گذارند.»

این بدین معناست که تهاجم می‌تواند اثری دو سویه داشته باشد: کند شدن فعالیت اقتصادی و افزایش قیمت‌ها.

فدرال رزرو در ایالات متحده در حال حاضر با بالاترین نرخ تورم در ۴۰ سال اخیر روبرو شده است: ۷.۵ درصد در ماه ژانویه. و انتظار می‌رود از ماه آینده باز هم نرخ بهره را بالا ببرد. قیمت‌های بالاتر انرژی که به تبع درگیری در اروپا ایجاد می‌شوند، شاید گذرا باشند... اما می‌توانند به نگرانی‌ها در باب مارپیچ دستمزد_‌قیمت دامن بزنند.

کریستوفر میلر، عضو مدعو در مؤسسه امریکن اینترپرایز و استادیار دانشگاه تافتس، گفت: «می‌توانیم شاهد یک انفجار جدید تورمی باشیم.»

بحث دیگری که وجود دارد این است که کمبود احتمالی فلزات ضروری نظیر پالادیوم و آلومینیوم و نیکل، علاوه بر تشدید نگرانی‌های تورمی، می‌تواند به ایجاد اختلال دیگری در زنجیره‌های عرضه جهانی بینجامد؛ زنجیره‌هایی که پیش‌تر نیز از همه‌گیری و راه‌بندان کامیون‌داران در کانادا و کمبود نیمه‌هادی‌ها در رنج بوده‌اند.

به عنوان مثال، قیمت پالادیوم که در اگزوز خودروها و تلفن‌های همراه و مواد پرکننده دندان استفاده می‌شد، در هفته‌های اخیر به دلیل ترس از قطع ارتباط با روسیه (که بزرگ‌ترین صادرکننده فلز در جهان است)، در بازارهای جهانی افزایش پیدا کرده است. قیمت نیکل که برای ساخت باتری‌های فولادی و ماشین‌های برقی استفاده می‌شود نیز جهش داشته.

لارنس استنکویست، افسر ارشد فناوری ولوو، سازنده کامیون سوئدی، گفت: «هنوز برای سنجش دقیق آثار یک درگیری مسلحانه زود است... اما این موضوعی بسیار بسیار جدی است.»

آقای استنکویست روز دوشنبه گفت: «ما چندین سناریو روی میز داریم... و داریم تحولات وضعیت را به صورت روزانه دنبال می‌کنیم.»

غرب اقداماتی را برای کاهش تأثیرات بر اروپا انجام داده است... منظور در شرایطی است که پوتین تصمیم به انتقام بگیرد. ایالات متحده دلیوری گاز مایع طبیعی را افزایش داده و از تأمین کنندگان دیگری چون قطر نیز خواسته که همین کار را انجام دهند.

تقاضای نفت می‌تواند به مذاکرات برای احیای توافقِ محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران نیز شتاب بدهد. ایران، که تخمین زده می‌شود ۸۰ میلیون بشکه نفت در انبار داشته باشد، از سال ۲۰۱۸، یعنی زمانی که دونالد جی. ترامپ، رئیس جمهوری آن زمان امریکا از توافق هسته‌ای خارج شد، و تحریم‌ها را مجدداً اعمال کرد، دسترسی خود را به بسیاری از بازارهای جهانی از دست داده است.

برخی از تحریم‌هایی که دولت بایدن علیه روسیه در نظر گرفته است، نظیر قطع دسترسی به سیستم پرداخت‌های بین‌المللی موسوم به سوئیفت یا مسدود کردن شرکت‌ها از فروش هر چیزی که حاوی قطعات ساخت امریکا به روسیه باشد، به هر کسی که با روسیه تجارت کند، آسیب وارد خواهد کرد. در کل، ایالات متحده آسیب‌پذیری به مراتب کمتری نسبت به اتحادیه اروپا دارد که بزرگ‌ترین شریک تجاری روسیه محسوب می‌شود.

همان‌طور که بایدن پیش‌تر نیز هشدار داده است، احتمالاً امریکایی‌ها شاهد افزایش قیمت بنزین خواهند بود. اما از آنجا که ایالات متحده خودش از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز طبیعی است، افزایش قیمت در این کشور به اندازه مناطق دیگر شدید و گسترده نخواهد بود. اروپا، پیوندهای بیشتری با روسیه دارد و در معاملات مالی بیشتری شرکت دارد... که پرداخت هزینه گاز روسیه از جمله‌ی آنهاست.

شرکت‌های نفتی مانند شل و توتال در روسیه سرمایه‌گذاری‌های مشترک دارند؛ در حالی که بریتیش پترولیوم به خود می‌بالد که «یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران خارجی در اروپا» است که با شرکت نفت روسفن روسیه در ارتباط است. ایرباس، که غول هوانوردی اروپایی است، تیتانیوم خود را از روسیه تأمین می‌کند. و بانک‌های اروپایی، به ویژه آنهایی‌شان که در آلمان و فرانسه و ایتالیا هستند، میلیاردها دلار به وام‌گیرندگان روسی وام داده‌اند.

آدام توز، مدیر مؤسسه اروپایی در دانشگاه کلمبیا گفت: «تحریم‌های شدیدی که به طور دردناک و جامع به روسیه آسیب می‌زند، آسیب‌های بزرگی به مشتریان اروپایی وارد می‌کنند.»

بسته به اینکه چه اتفاقی قرار است بیفتد، مهم‎ترین تأثیرات بر اقتصاد جهانی تنها در درازمدت است که عیان می‌شوند.

یکی از نتایج، کشاندن روسیه به سوی داشتن روابط اقتصادی نزدیک با چین است. این دو کشور اخیراً در مورد قرارداد ۳۰ ساله روسیه برای تأمین گاز چین از طریق یک خط لوله جدید مذاکره کرده‌اند.

کارل واینبرگ، اقتصاددان ارشد در های فریکوئنسی اکونومیکس گفت: «روسیه احتمالاً تمام صادرات انرژی و کالای خود را بر چین متمرکز خواهد کرد.»

این بحران همچنین به ارزیابی مجدد ساختار اقتصاد جهانی و نگرانی‌های مرتبط با خودکفایی می‌انجامد. این بیماری همه‌گیر پیش‌تر جنبه‌های منفی زنجیره‌های تأمینی را که متکی بر تولید هستند برجسته کرده است.

حالا وابستگی اروپا به گاز روسیه، بحث‌هایی را در مورد گسترش منابع انرژی برانگیخته است... بحث‌هایی که می‌تواند حضور روسیه را در اقتصاد جهانی بیشتر به حاشیه بکشاند.

جفری شات، کارشناس ارشد سیاست تجارت بین‌الملل از مؤسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون گفت: «این موضوع در بلندمدت اروپا را به سمت تنوع سوق خواهد داد. در مورد روسیه هزینه واقعی به مرور حالت خورنده (فرسایش‌گر) پیدا خواهد کرد و تجارت با نهادهای روسی را بسیار دشوارتر می‌کند و به تبع آن مانع از سرمایه‌گذاری می‌شود.»

#روزنامه اینترنتی فراز #سایت فراز