دولت جدید و مسیر بازگرداندن توافق هسته‌ای

مترجم: زهرا غفوری

دستیاران ارشد جو بایدن، که پشت درهای بسته و از طریق واسطه‌های اروپایی در وین با مقامات ایرانی مذاکره کرده‌اند، (زیرا ایرانی‌ها مستقیماً با آن‌ها ملاقات نمی‌کنند)، معتقدند ممکن است فرصت از دست برود. آن‌ها می‌گویند شش هفته آینده، قبل از روی کار آمدن دولت آقای رئیسی دریچه‌ای منحصر به فرد برای رسیدن به توافق نهایی با ایران در مورد بازگشتن به برجام است. 

‌ مقامات واشنگتن و تهران ادعا می‌کنند که رهبر ایران می‌خواهد به توافق هسته‌ای با غرب که دونالد ترامپ بیش از سه سال پیش از آن خارج شد، به منظور لغو تحریم‌های فلج‌کننده که اقتصاد ایران را دچار مشکل کرده است، بازگردد.

‌ مقامات ارشد می‌گویند متن دقیق توافق منعقد شده هفته‌ها پیش در وین، همان شهری که قرارداد اصلی (برجام) در  آنجا نهایی شد، تهیه شده است.  

‌از آن زمان، توافق نامه احیا شده عمدتا دست نخورده، زیرا طرفین در انتظار نتیجه انتخابات ایران بودند. بسیاری بر این باورند که ابراهیم رئیسی پس از آیت الله خامنه‌ای‌، کاندیدای اصلی برای جانشینی وی است. 

‌نشانه‌های موجود در مذاکرات این است که تصمیم نهایی برای ادامه توافقات می‌تواند طی چند هفته آینده، قبل از روی کار آمدن دولت آقای رئیسی گرفته شود. ‌ اگر این توافق انجام شود، رئیسی می‌تواند اعتبار یک صعود اقتصادی را به دولت خود اختصاص دهد.

‌ دونالد ترامپ بزرگترین منتقد برجام بود، اما به نظر می‌رسید ایراد اصلی این است که توسط دولت اوباما امضا شده است. در مصاحبه‌ای در جریان مبارزات انتخاباتی ۲۰۱۶ او برای بیان نقض برجام تلاش کرد. اما بعداً اظهار داشت که محدودیت‌های ایران خیلی زود پایان یافته و این معامله هیچ کمکی برای مهار برنامه موشکی ایران انجام نداده است.

‌روزی که ترامپ از توافق نامه خارج شد، آن را یک معامله وحشتناک یک طرفه خواند که هرگز و هرگز نباید انجام می شد. ترامپ و پمپئو وزیر امور خارجه وی پیش بینی کرده بودند که با شروع تحریم‌ها، ایرانیان خواهان توافق جدید می‌شوند و با شرایط جدید ایالات متحده و شرکای غربی آن موافقت می‌کنند.

‌ اما ایرانی‌ها این کار را نکردند و پس از آنکه قدرت‌های اروپایی که به شدت تلاش کردند برجام را زنده نگه دارند نتوانستند به قول‌های خود برای جبران بخشی از درآمد از دست رفته ایران عمل کنند‌، ایرانیان تولید سوخت هسته‌ای خود را از سر گرفتند.  

‌طبق برآوردهای اطلاعاتی آمریکا، ایران اکنون اندکی از داشتن سوخت کافی برای تولید سلاح هسته‌ای فاصله دارد، اما این بدان معنا نیست که از نظر فنی آمادگی لازم را برای انجام این کار را دارد. برآورد اطلاعاتی آمریکا در ماه آوریل که به طور عمومی منتشر شد، نشان می‌داد که ایران در حال حاضر فعالیت‌های اساسی در زمینه تولید سلاح هسته‌ای را انجام نمی‌دهد. 

‌ هفته‌ها است که تیمی به سرپرستی رابرت مالی، نماینده ویژه وزارت امور خارجه در امور ایران به وین رفت و آمد می‌کنند تا دوباره برجام را احیا کنند. آقای مالی در ماه آوریل گفته بود فشار حداکثری شکست خورده است.

‌ افراد حاضر در مذاکرات می‌گویند دو مانع عمده وجود دارد که هنوز هم می‌تواند تلاش آقای بایدن را برای احیای برجام از بین ببرد. ایرانی‌ها خواستار تعهد کتبی شده‌اند که هیچ دولت آمریکایی در آینده نتواند مانند آقای ترامپ از برجام خارج‌ شود. آنها تعهد دائمی می‌‌خواهند. به گفته یکی از مقامات ارشد آمریکایی این یک خواسته منطقی است اما دولت بایدن قادر به انجام آن نیست. این توافق نامه، یک معاهده نیست. زیرا جو بایدن، مانند باراک اوباما نتوانسته رضایت دو سوم سنای آمریکا را بدست آورد. بنابراین «موافقت نامه اجرایی» نامیده می‌شود که هر رئیس جمهور آینده می‌تواند آن را نقض کند، دقیقاً مانند دونالد ترامپ.

‌ اما دولت بایدن که کاملاً از کاستی‌های توافق اصلی سال ۲۰۱۵ آگاه است، تقاضایی نیز دارد. این کشور می‌خواهد ایران موافقت کند که کتباً به محض برقراری معامله قدیمی به میز مذاکره برگردد و شرایط توافق بزرگتری را ایجاد کند که به گفته آقای بلینکن «طولانی‌تر و مستحکم‌تر» است.

‌ عبارت آقای بلینکن تأیید می‌کند که منتقدان برجام یک مسئله اساسی دارند و طبق آن به توافق‌نامه حمله می‌کنند. طبق شرایط فعلی، ایران در سال ۲۰۳۰ آزاد خواهد بود به همان اندازه که سوخت هسته‌ای می‌خواهد تولید کند، به این معنی که حتی اگر بمبی نسازد، به اندازه‌ای ذخیره سوخت خواهد داشت تا تولید سریع آن را انجام دهد.

‌ وی در مورد چشم انداز دستیابی به توافق قوی‌تر گفت: «این یک سناریو بعید است»، زیرا به محض اینکه ایالات متحده تحریم هایی را که بیشتر به ایران ضربه زده است لغو کند، اهرم فشار مورد نیاز برای تحت فرشار قرار دادن ایران به شدت کاهش می‌یابد.

‌ بنابراین شرط جو بایدن این است که او اهرمی برای تحت فشار قرار دادن ایران باقی نگه خواهد داشت و این اهرم ممکن است برای افزایش محدودیت‌های تولید سوخت هسته‌ای ایران به بیش از سال ۲۰۳۰ و محدود کردن تحقیقات و تولید سانتریفیوژهای هسته‌ای جدید باشد.

‌ ایرانیان نیز گفته‌اند که قصد تغییر مفاد توافق نامه را به طریقی که تولید آن را بیش از پیش محدود کند‌، ندارند.  همچنین همان‌طور که ابراهیم رئیسی و سایر نامزدها در طول مبارزات انتخاباتی گفتند، آن‌ها با هر گونه محدودیت در توانایی موشکی خود، یا حمایت آنها از بشار اسد رئیس جمهور سوریه، شبه نظامیان شیعه در عراق یا حماس مخالف هستند.

‌ دولت جدید ابراهیم رئیسی می‌گوید اگر ترامپ توانست در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شود، چه تعهدی وجود دارد رئیس جمهور جدید چنین کاری نکند؟

‌کارشناسان بین‌المللی درباره نامزدهای احتمالی ریاست جمهوری سال ۲۰۲۴ جمهوری‌خواه از نیکی هیلی یا پمپئو یاد می‌کنند که هر دوی آن‌ها می‌توانند مانند ترامپ توافق را نقض کنند.

‌ سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اخیراً در یک گفتگو در کلاب‌هاوس گفت که انتخابات ریاست جمهوری روز جمعه در ایران مذاکرات را از بین نخواهد برد.

‌ وی گفت: به طور کلی سیاست خارجی ما بیش از آنکه دچار تغییر شود، مبتنی بر تداوم است.

‌ اما وی همچنین در پاسخ به سوال نیویورک تایمز گفت که ایران فراتر از توافق موجود کاری نخواهد کرد. ما هیچ تعهد جدیدی نداریم. مذاکره جدید بخشی از وظیفه ما نیست. ما در حال تمرکز بر ادامه برجام هستیم، نه بیشتر و نه کمتر.