انحصارگران خودرو به جان جیب کشور افتاده‌اند

صنعت خودروسازی در کشور ما، در دوره‌های مختلف، با چالش‌های بسیاری مواجه بوده است. بازدهی پایین، تنوع و کیفیت پایین محصولات، عدم رضایتمندی مشتری، ساختار معیوب مدیریتی، عدم درک واضح از بازار تقاضا و نظام غیرعلمی عرضه از معضلات صنعت خودروسازی در ایران است. همه این‌ها دست به دست داده‌اند تا گروه‌های خودروسازی سایپا و ایران‌خودرو را به یکی از ناکارآمدترین بنگاه‌های تولید و عرضه در ایران تبدیل کنند.

«وضعیت مالی نامطلوب» این دو غول خودروسازی که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به آن اشاره شده، مساله‌ای است که پرسش‌هایی را در ذهن افکار عمومی برمی‌انگیزد. مجموع زیان انباشته ۱۰۰هزار میلیارد تومانی سایپا و ایران‌خودرو، تنها بخشی از هزینه‌های مالی است که به کشور تحمیل می‌شود. ناکارآمدی انحصارگران خودروسازی ایران اما، فقط به مشتی صورت‌حساب و وضعیت مالی خلاصه نمی‌شود.

با ارفاق، ویرانگر!

بر اساس گزارش‌هایی از مرکز آمار، پزشکی قانونی و سازمان ثبت احوال، تعداد جان‌باختگان ناشی از حوادث رانندگی در ایران در سال ۹۹، حدود ۱۵هزار و ۳۹۶ نفر و تعداد حوادث منجر به جرح و مصدومیت، ۲۷۶هزار و ۷۷۱ مورد ثبت‌شده بوده‌است. در سال‌های اخیر، مقام‌های رسمی، توجیه‌های بسیاری برای بالا بودن آمار تلفات جاده‌ای در ایران اعلام کرده‌اند. فرهنگ رانندگی، کیفیت جاده‌ها، کم بودن مساحت جاده‌ها به نسبت تعداد خودروها و بار ترافیک از این توجیه‌ها است.

در این گزارش اما قصد داریم علت نیمی از این حوادث را «کیفیت پایین خودروهای ساخت داخل» بدانیم؛ البته با ارفاق! در این صورت می‌بینیم که تلفات جانی ناشی از بی‌کیفیتی و در واقع، ناکارآمدی خودروسازان ایرانی به هیچ‌وجه قابل چشم‌پوشی نیست. زیان انباشته سایپا و ایران خودرو که به صورت رسمی اعلام شده، هزینه مستقیمی است که این دو کمپانی به کشور تحمیل کرده‌اند. اما نمی‌توان از هزینه‌های تحمیلی غیرمستقیم به سادگی عبور کرد.

بر اساس آمار  وزارت بهداشت، تعداد مصدومین حوادث رانندگی مشمول درمان رایگان در شش ماهه نخست سال ۳۸۴هزار و ۵نفر و در سال گذشته ۶۴۳هزار ۴۸۰نفر بوده است. در ۶ماهه نخست سال ۱۴۰۰، هزینه درمان آسیب‌دیدگان ناشی از حوادث و سوانح جاده‌ای ۱۰۳۲ میلیارد تومان بوده که از محل ۱۳۴۰ میلیارد تومان پرداختی صنعت بیمه تأمین شده است. این مبلغ از محل حق بیمه شخص ثالث برای درمان مصدومان به وزارت بهداشت پرداخت شد. یعنی هزینه‌های درمانی سوانح رانندگی در سال چیزی حدود ۲هزار میلیارد تومان برای دولت آب می‌خورد.

پرداخت قسمتی از هزینه‌های درمانی ناشی از تصادفات اما،‌ از عهده بیمه‌ها خارج بوده و به دوش طرفین تصادف است. بنا به آمار غیر رسمی، میانگین هزینه درمان هر مصدوم رانندگی، حدود ۷میلیون تومان است. با این حساب، سالانه حدود ۴هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان هزینه درمان به بیمه‌ها و شهروندان تحمیل می‌شود. همانطور که گفتیم، حتی اگر نیمی از این هزینه‌ها را به گردن «کیفیت پایین» خودروهای ساخت ایران بیندازیم، دو غول انحصارگر صنعت خودرو در ایران، بر اساس آمار رسمی، سالانه هزار میلیارد تومان و بر اساس آمار غیر رسمی، سالانه ۲هزار و ۲۵۰ میلیارد تومان هزینه غیر مستقیم به دولت و مردم تحمیل می‌کنند.

با استناد به مطالعه پژوهشکده حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی هزینه تصادفات جاده‌ای کشور در سال ۱۳۸۶ حدود ۱۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان برآورد شده‌است. بر اساس این تحقیق، هزینه تصادفات جاده‌ای نسبت به تولید ناخالص ملی کشور در سال ۱۳۸۶ معادل ۶.۳ درصد حدودی برآورد شده است. امروز هزینه اقتصادی تصادفات با افزایش دو درصدی نسبت به ۱۵ سال قبل، حدود ۸ درصد از تولید ناخالص ملی کشور است. به گفته «محسن طباطبایی ‌مزدآبادی»، دبیر کل انجمن علمی اقتصاد شهری، ایران در میان پنج کشور نخست از نظر میزان مرگ‌ومیر جاده‌ای قرار می‌گیرد.

سالانه ١٧ تا ٢٠‌ هزار مرگ‌ و میر در جاده‌های ایران رخ می‌دهد. بنا به اعلام معاونت اقتصاد حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی هر مرگ‌ و میر چیزی حدود یک‌ میلیارد و ٢٠٠‌ میلیون تومان خسارت به اقتصاد کشور وارد می‌کند. با این حساب می‌توان گفت میانگین خسارت ناشی از مرگ‌ و میر در جاده‌های ایران سالانه حدود ٢١‌هزار میلیارد و ٦٠٠‌میلیون تومان است که با ارفاق، تنها حدود ۱۰هزار میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومانش را از چشم ناکارآمدی خودروسازان می‌بینیم.

ایران‌خودرو و سایپا؛ گران و پرهزینه

با چشم‌پوشی از مخارج ماهانه و سالانه تعمیرات و نگهداری خودروهای داخلی که به دلیل کیفیت پایین قطعات به مشتریان تحمیل می‌شود، گروه‌های سایپا و ایران‌خودرو در کنار ۱۰۰هزار میلیارد تومان زیاد انباشته‌ای که روی دست کشور گذاشته‌اند، سالانه ۱۳هزار میلیارد تومان نیز هزینه‌های غیرمستقیم از خود برجای می‌گذارند.

پرسش اینجا است که با تمام این تفاسیر،‌ دو خودروساز داخلی که در سایه انحصار در تولید و ممنوعیت واردات خودرو به دو غول صنعتی داخلی تبدیل شده‌اند، چه اصراری به ادامه فعالیت‌ دارند؟ ۱۰۰هزار میلیارد تومان ضرر انباشته و ده‌ها هزار میلیارد تومانی که سالانه از جیب دولت و مردم خارج شده، تنها بخشی از ثمرات فعالیت‌های مخرب و ناکارآمدی سایپا و ایران‌خودرو است.

افزایش بهره‌وری در فرایند تولید، افزایش شفافیت در هزینه تأمین مواد اولیه و مواد مصرفی در تولید خودرو (تأکید بر خریداری تمامی یا اکثر مواد از بورس کالا)، اصلاح شیوه‌های قیمت‌گذاری، واگذاری سهام چرخه‌ای، واگذاری دارایی‌ها و اموال غیرمرتبط با خطوط اصلی کسب وکار، اصلاح روش های پیش فروش محصولات، و کاهش سهم هزینه‌های مالی از جمله مواردی است که مرکز پژوهش‌ها به دو گروه خودروسازی سایپا و ایران‌خودرو پیشنهاد کرده است. روند نزولی این دو شرکت بزرگ دولتی در سال‌های گذشته اما، خبر از این می‌دهد که شاید کار از کار گذشته باشد.