اعتراض مردمی برای باقی ماندن کوه «بیرمی»!

درست در فاصله پنج کیلومتری شهر خورموج، مرکز شهرستان دشتی و ۹۵ کیلومتری جنوب بوشهر، مرتفع ترین و زیباترین کوه های بوشهر واقع شده که زیستگاه ۲۰ گونه از پستانداران حیات وحش، ۹۵ گونه پرنده ،۱۹ گونه خزنده، چهار گونه ماهی و چهار گونه دوزیست است؛ منطقه حفاظت شده کوه «بیرمی» دشتی با ۱۹۵۰ متر ارتفاع ، این روزها تلاش بسیاری دارد تا در تقابل با فعالیت های معدن مجاورش زانو نزند، تقابلی که بر شانه های صدها معترض ساکن همان منطقه هدایت می شود، مردمی که در سرما و گرما ایستادند، جلوی بولدوزرها نشستند تا از میراث تاریخی منطقه شان حفاظت کنند.

نگرانی‌ مردم این منطقه، نبود راه مناسب برای رسیدن به عمارتی تاریخی بود که تا همین چند سال قبل فرهیختگان و ادیبان بوشهر در آن گرد هم می‌آمدند، اما حالا نگرانی اصلی تخریب همان عمارت است که معتقدند معدن سنگی در همسایگی‌اش همه معادلات تنگه «بیرمی» و تاریخ این محوطه را تهدید می کند، به همین دلیل هم از یک سال پیش معترض وضعیت هستند و بعضا در این منطقه تحصن کرده‌اند. ایسنا در گزارشی اشاره می کند که تا همین دو سال قبل، خبرها فقط از نبود جاده آسفالته و هموار برای رسیدن به عمارت «شیرینه» در پنج کیلومتری شرق شهر خورموج در دامنه کوه بیرمی دشستانِ بوشهر گله داشتند، اما به نظر می‌رسد حالا باید به همان جاده ناهموار و خاکی قناعت کرد و به فکر راه چاره‌ای بود برای حضور غول آسای ماشین‌هایِ سنگینِ معدن سنگ در چند متری این بنای تاریخی و تنگه «بیرمی» تا نه تنها خدای ناکرده یادگارِ ادبیات و شعرِ بوشهر در گذشته با خاک یکسان شود، بلکه راهِ آب یکی از مهم ترین آبشخورهای محیط زیست منطقه نیز که از قضا حفاظت شده هم بسته نشود.

عمارت «شیرینه» در آستانه نابودی

عمارتِ «شیرینه» در پنج کیلومتری شرق شهر خورموج و در دامنه کوه بیرمی را «محمدخان دشتی» - حاکم، شاعر و فاضل - قرن نوزده بیش از۱۰۰ سال پیش در نزدیکی تنگه «بیرمی» ساخت، منطقه‌ای که از چند سال قبل با تصویب هیات دولت به عنوان منطقه نمونه گردشگری معرفی شد، اما به نظر می‌رسد اداره صنایع و معادن استان بوشهر هنوز هیچ اطلاعی از این همه برنامه‌ریزی برای این منطقه ندارد. این ندانستن باعث شده تا مردم دشتی و تنگستان در استان بوشهر، فعالان محیط زیست و فعالان میراث فرهنگی برای چندمین بار در مقابل دستگاه‌های مکانیکی در حال کار در معدن سنگِ تنگه‌ی «بیرمی» تحصن کنند. آن‌ها برای چندمین بار پنج‌شنبه ۹ مرداد سال جاری ، دور تا دور دستگاه‌های مکانیکی معدن تجمع کردند تا اعتراض خود را نسبت به بی‌توجهی میراث فرهنگی، وزارت صنعت و معدن و دیگر دستگاه‌های متولی که برای ادامه‌دار بودن کار معدن تلاش می‌کنند، نشان دهند؛ اعتراضاتی که قدمتی طولانی تر از چند ماه دارد…

بازگشت به پیشینه اعتراضات

آغاز فعالیت معدن سنگ در منطقه حفاظت شده محیط زیست «بیرمی» مربوط به سال ۱۳۹۷ بود اما با توجه به قرار گرفتن این کوه ها در منطقه حفاظت شده محیط زیست، برای نخستین بار در همان زمان کار متوقف شد. با این حال به دلیل پشتیبانی برخی از متولیان شهری از فعالیت این معدن، آن‌ها توانستند بار دیگر کار خود را در این منطقه ادامه دهند. شکل‌گیری پویش «بیرمی» نیز از همین نقطه آغاز و به این دلیل شکل گرفت که سازمان صنعت و معدن و تجارت (صمت) استان بوشهر در سال ۹۷، ۴۵۰ هکتار از کوه «بیرمی» در شهرستان دشتی را به معدن‌داران معدن مرمریت واگذار کرد، بدون آن که از نهادهای ذیربط از جمله میراث فرهنگی، اداره آب منطقه، و سازمان حفاظت محیط زیست مجوز فعالیت دریافت کرده باشد. میراث فرهنگی صراحتا با واگذاری و شروع به کار در این معدن مخالفت کرد، آب منطقه ای هیچ‌گونه درخواستی برای ارزیابی تأثیر مخرب معدن بر آبخوان کوهستان دریافت نکرد و هیچ گونه استعلامی از سازمان حفاظت محیط زیست در جریان این معدن که در منطقه حفاظت شده حیات وحش قرار دارد گرفته نشد. میدان در گزارشی اشاره می کند که محدوده واگذار شده در منطقه حفاظت شده |«بیرمی» و بر روی بزرگ ترین آبخوان استان قرار دارد که زیستگاه مهم کل، بز، قوچ لارستان، پلنگ و صدها گونه محافظت شده یا در خطر انقراض دیگر است. در استان بسیار کم‌آب بوشهر که حدود ۹۰درصد از آب شربش از خارج از استان تامین می‌شود، آبخوان «بیرمی» از حیاتی‌ترین منابع است و برداشت سنگ آهک متخلخل و تخریب ساختار کارستی موجود بر روی سفره آب «بیرمی» موجب کاهش نفوذ آب خواهد شد. تنگه شیرینه و چشمه‌هایش (چشمه‌های سحرگاه زهره، اوبال و زیره‌زار و تنگ‌تکو) تنها آبشخورهای حیات وحش در دامنه غربی منطقه حفاظت‌شده کوه «بیرمی» است. در سال ۹۶ «حسین دلشب»، مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست استان بوشهر این منطقه را زیستگاه بزرگ‌ترین گربه‌سانان ایران، پلنگ ایرانی خواند و گفت «مناطق حفاظت‌شده بیرمی و کوه‌مند که در سال ۹۵ در شورای عالی محیط زیست کشور به تصویب رسید به دلیل چشمه‌ها و وجود زیستگاه‌های متعدد حیوانی، برای حفظ محیط‌زیست بسیار غنی است». به این دلایل فعالیت‌ این معدن حیات این گونه‌های مهم را در اندک زیستگاه‌های باقی مانده جنوب کشور به خطر می‌اندازد و به پایداری آبخوان و کوهستان «بیرمی» و عمارت تاریخی شیرینه آسیب جبران‌ناپذیر می‌رساند.

پشت پرده اشتغال زایی

واگذاری بخشی از کوه دماوند به سازمان وقف، اهدای بخش‌هایی از جنگل های هیرکانی به همین‌سازمان و نیز مالکیت خصوصی و سودجویی افراد یا نهادها از مناطق و مراتع عمومی و همگانی یکی از نزاع‌های درازمدت مردم و فعالان محیط‌ زیست است، مواردی که آن ها نیز با توجیه اشتغال زایی پیش می رفتند! حال آن چه در دفاع از فعالیت معادن در حوالی کوه های «بیرمی» عنوان می شود نیز همان توجیه اشتغال زایی است؛ این در حالی است که تجربه ثابت کرده است که ناپایدارترین مشاغل حاصل از معدن‌کاوی و پایدار‌ترین مشاغل حاصل از گردشگری و مشاغل متکی بر توان‌های زیست‌محیطی هر منطقه هستند. اما در حال حاضر طرح های تخریبی در پوشش اشتغال زایی اجرا می شوند درحالی ‌که اشتغال‌زایی می‌تواند بر محور استفاده پایدار از منابع محلی از جمله دریا و آبزی‌پروری، صنایع گردشگری یا برداشت خرما باشد. نکته جالب توجه دیگری که «مهتا بذرافکن»، جامعه شناس، در گفات و گو با میدان به آن اشاره می کند این است که اختیار عمارت «شیرینه» در حال حاضر با آب منطقه‌ای است. به بیان دیگر راه درازی در پیش است تا ابتدا میراث فرهنگی عمارت «بیرمی» را از آب منطقه‌ای تحویل بگیرد و بعد آن را تبدیل به مرکز فرهنگی کند و بعد به مردم دشتی و بیرمی تحویل دهد که بتوان آن را تبدیل به یک مکان برای اشتغال‌زایی پایدار و اکوتوریسم با محوریت گردشگری نجوم کرد. در نهایت نباید از یاد برد که تا به امروز بخش‌های متعددی از استان‌ بوشهر، از جمله عسلویه و دیر، زیر پرچم توسعه تخریب شده است. زمانی که صنایع عظیم گاز و پتروشیمی یا شن و ماسه نتوانسته اند مشکل اشتغال زایی این استان یک و نیم میلیون نفری را حل کنند، یک معدن که به بخش خصوصی واگذار شده هم نمی‌تواند این کار را انجام دهد، بلکه تنها تخریب و یک سرزمین سوخته را برای مردمان استان بوشهر به یادگار باقی خواهد گذاشت…