بوی بد«سود» از زباله‌های تهران

زباله، آلودگی زباله و بدتر از آن مافیای زباله، هوازره 3 دغدغه مهم محیط زیستی در ایران بوده است. زباله یا همان «طلای کثیف» یکی از مسایل اساسی محیط زیست در جهان است . در ایران سرانه تولید زباله ۲.۵ برابر متوسط جهانی است و طبق آمار رسمی، روزانه بیش از ۵۰ هزار تن و سالانه بیش از ۲۱ میلیون تن زباله در ایران تولید می‌شود. برخی گمانه زنی‌های غیر رسمی و تایید نشده، ارزش تقریبی هر تن زباله را رقمی در حدود ۴۰۰ هزار تن و گردش مالی زباله در کشور «بیش از ۶ هزار میلیارد تومان » برآورد شده است.

آرادکوه بزرگترین مکان گردآوری زباله های شهر تهران است و همان جایی است که مافیای زباله بخشی از فعالیت خود را در آن متمرکز کرده اند. گردش مالی بالای صنعت زباله در دنیا باعث حضور مافیا در این حوزه شده و ایران نیز از این موضوع مستثنی نمانده است، و کارشناسان محیط زیست معتقدند مافیای پسماند اجازه نمی‌دهند تغییر چهره و بهسازی محل‌های دفن زباله یا اقدام مناسبی در زمینه جمع‌آوری پسماند در سطح شهرها صورت گیرد. گفته می شود مافیای زباله بیشترین سود را از «طلای کثیف» می برد و سالانه نزدیک به 2000 میلیارد تومان از آن درآمد دارد.

بیشترین نرخ خرید و فروش زباله هم به شهر تهران اختصاص دارد، جاییکه مافیای زباله برای دریافت حق انحصاری جمع آوری آن از سطل‌های زباله پول هم پرداخت می‌کنند. موضوعی که در نقاط دیگر کشور برعکس است و این شهرداری ها هستند که باید برای آن هزینه کنند. هرچند، درحال حاضر سازمان پسماند شهرداری تهران در حال اجرای طرحی است که مدعی است باعث کاهش تولید زباله شده و اجرای آن مافیای زباله را حذف می کند.

مافیای زباله چیست؟

به گفته «سهیل اولادزاد»، کارشناس محیط ریست«کار اصلی مافیای زباله خرید و فروش زباله هایی است که ما دور می ریزیم.» او درباره این فرآیند به «روزنامه اینترنتی فراز» می گوید:«برای این خرید و فروش رقابتی شکل گرفته که می توان گفت به شدت مافیایی است و انحصارهایی در آن وجود دارد. این مافیا در قیمت گذاری ها نیز نقش دارد.»

اولادزاد با اشاره به پیامدهای مخرب شکل‌گیری مافیای زباله می افزاید: «تفکیک زباله ای که باید در مبدا انجام شود آن‌ها در مقصد انجام می‌دهند و هیچ نظارتی روی آن‌ها وجود ندارد. این مافیا سال‌ها است درحال انجام این کار هستند و در برابر سیاست های درست مقاومت می‌کنند. برای مثال، اینکه در محل زباله خاک پاشی و آهک پاشی به موقع انجام نمی شود به دلیل حضور همین مافیای زباله است که کارگرهایشان در حال کار هستند.» این اقدامات در حالی صورت می‌گیرد که براساس قانون مدیریت پسماند، خرید و فروش زباله به این شکل ممنوع است و نباید دخل و تصرفی به این صورت در مناطق دفع زباله صورت بگیرد.

اولادزاد با اشاره به نقش شهرداری‌ها در ایحاد این مساله، می گوید:«هرکاری که در زمینه مدیریت پسماند انجام می شود با مجوزهای شهرداری است و بنابراین شهرداری ها در جریان هستند و در برخی از موارد می‌گویند که پیمانکاران خرج لودر محل دفع زباله را می‌دهد و به این واسطه یک سری محل‌های دفع زباله را به این افراد واگذار می‌کنند.»

مجید فراهانی، عضو شورای اسلامی شهر تهران با انتقاد از اقدامات و سیاست شهرداری تهران در مواجهه با پدیده زباله‌گردی و زباله‌گرد‌ها گفته:«عدم‌نظارت دقیق و واگذاری مجوز جمع‌آوری زباله به پیمانکارانی که کودکان محروم را به کار وا می‌دارند باعث شده 14هزار زباله‌گرد در تهران داشته باشیم که یک‌سوم از آنها یعنی چهارهزار و 700 نفر را کودکان تشکیل می‌دهند.» اولادزاد نیز با اشاره به این موضوع می گوید:«تقریبا تمامی فرآیند کار مافیای زباله غیرقانونی است. آن ها از کارگران غیر قانونی استفاده می کنند تا هزینه بیمه ندهند و حقوق کم پرداخت کنند و از سوی دیگر آن ها هیچ مالیاتی را نیز پرداخت نمی کنند.»

طرح «کاپ» و حذف مافیای زباله

پیش از شیوع ویروس کرونا، طرح کاپ به صورت پایلوت در برخی از شهرک های مسکونی و ساختمان های اداری اجرا می شد. در قالب این طرح مخازن جداگانه‌ای در ساختمان‌ها تعبیه می‌شد و شهروندان به صورت مجزا پسماندهای خود مانند شیشه، ظروف پِت، پلاستیک و … را در مخازن قرار می‌دادند. در نهایت نیروهای پسماند هفته‌ای یک یا دو بار در ازای پرداخت هزینه، پسماندهای خشک را جمع‌آوری می‌کردند. با شیوع ویروس کرونا، عملیات تفکیک زباله به طور کامل در شهر تهران متوقف شد. با این وجود، با هماهنگی ستاد ملی مبارزه با کرونا قرار بر این شد، تا اجرای طرح کاپ در برخی از مناطق از سر گرفته شود و از مردادماه امسال در منطقه 16 تهران در حال انجام است.

صدرالدین علیپور، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران با اشاره به تاثیر این طرح در کاهش تاثیر مافیای زباله می گوید:«مجموع تلاش های این برنامه‌ها این است تا پسماندهای خشک وارد زباله ها نشود و اگر مردم همکاری داشته باشند و پسماندها تفکیک شود، عملا مافیای زباله حذف می شود.»

علیپور با اشاره به اینکه طرح کاپ شش مرحله دارد، می افزاید:«به یک راه حل اکتفا نکرده ایم و برای مثال حدود چهارضد غرفه در سطح شهر تهران داریم که در آنجا هم پسماند خشک را دریافت می کنند. همچنین خودروهای ملودی را داریم که در ساعت های مشخصی پسماندهای خشک را دریافت می کنند. همچنین برنامه شنبه های بدون پسماند را داریم که مردم می توانند در این روز مشخص پسماندهای خشک خود را در محل مشخص قرار دهند.»

او همچنین از ایجاد چند اپلیکیشن موبایل خبر می دهد که قرار است تفکیک و جمع آوری زباله ها از منازل را برعهده بگیرند. برنامه هایی چون«کاپ زی و جارو» که به گفته مدیرعامل سازمان پسماند «عضو گیری می کنند تا مردم بتوانند پسماندهای خشک خود را تحویل دهند و دربرابر آن هم هدیه یا پرداختی انجام می شود.» علیپور می گوید:«این برنامه ها، یکی از راهکارهایی است که باعث می شود تا پسماندها از مبدا تفکیک شود و داخل سطل های زباله نرود تا مشکلات قبلی را شاهد نباشیم.»

اولادزاده، کارشناس محیط زیست هم با استقبال از این ایده می گوید:«انحصاری در این اپلیکیشن ها نباید وجود داشته باشد و مردم باید انتخاب کنند. الزام این برنامه ها هم باید این باشد که کل زباله ها را جمع آوری کنند، چون در غیر این صورت وضعیت مانند گذشته خواهد بود.» البته بررسی یکی از این برنامه ها نشان می دهد که تنها کم تر از 200 نفر آن را دانلود کرده اند و مشخص نیست که آیا این برنامه ها توانایی همه گیری دارند یا نه.

گرچه مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند معتقد است که مجموعه برنامه های شهرداری در بحث زباله باعث کاهش تولید آن شده است. او می گوید:«همه این برنامه ها تاثیر گذار است. ما ابتدای سال 1396 حدود 7500 تن پسماند داشتیم و الآن دریافتی ما در آراد کوه حدود 5600 تن است. هرچند در دوره کرونا برخی از پسماندهای پلاستیکی اضافه شده است؛ اما مجموعا شاهد کاهش زباله هستیم.»

باید دید طرح های بزرگترین شهرداری کشور برای مافیای زباله چه نتایجی خواهد داشت و آیا می توان امیدوار بود در آینده ای نزدیک معضل زباله گردی در تهران رفع شود.