قطع‌نامه‌های شورای امنیت به لحاظ تحریم های اقتصادی و تجاری مهم نیستند

مخالفان آمریکا در سازمان ملل صف کشیده‌اند. یکی پس از دیگری بیانیه می‌دهند تا بار دیگر اعلام کنند مخالف فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطع‌نامه‌ها علیه ایران هستند. وزیرخارجه آمریکا بامداد یکشنبه به وقت ایران اعلام کرد که تحریم‌های بین المللی در بیانیه‌ای اعلام کرد که بر اساس مکانیسم ماشه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بازگردانده شده است. او تهدید کرد که مخالفت با این اقدام با برخورد رییس‌جمهوری آمریکا روبه‌رو می‌شود. کمی بعد اما اعضای شورای امنیت سازمان ملل به مخالفت آشکار با آمریکا پرداختند تا مناقشه بی‌سابقه در این شورا همچنان ادامه داشته باشد. نماینده فرانسه در سازمان ملل در توییتی نوشت که تروئیکای اروپا (آلمان، فرانسه و انگلیس) هنوز به اجرای کامل برجام پایبند است و «لغو تحریم های سازمان ملل علیه ایران ادامه دارد و ایران نیز هنوز به تعهداتش پایبند است.» پیش از این نیز نمایندگان این سه کشور در نامه‌ای تاکید کرده بودند که مکانیسم ماشه فعال نشده است و آمریکا حق استفاده از آن را ندارد. نماینده روسیه دیگر عضو شورای امنیت نیز اقدام آمریکا را «غیرقانونی» و «هذیان لجوجانه» با دیگر اعضا دانست. وزارت خارجه روسیه نیز اقدام آمریکا را به نمایشی تعبیر کرد که موفقیت‌آمیز اجرا نشده است. در ادامه جوزپ بورل مسوول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا نیز تاکید کرد که آمریکا نمی‌تواند روند بازگردانی تحریم‌های علیه ایران را آغاز کند. آخرین پازل تکمیل‌کننده شکست حقوقی آمریکا نیز موضع دبیرکل سازمان ملل بود. آنتونیو گوترش در نامه‌ای به شورای امنیت نوشت که «نمی‌تواند اقدامی در زمینه اظهارات آمریکا مبنی بر این که تمام تحریم های سازمان ملل علیه ایران بازگردانده شده اند انجام دهد، چرا که موجب ایجاد ابهام پیرامون این مسئله خواهد شد».

ایران: به تهدیدات آمریکا پاسخ می‌دهیم

در سوی دیگر نیز وزارت‌خارجه ایران در بیانیه‌ای بر «بی‌اساس ، باطل و فاقد هرگونه اثرگذاری قانونی» ادعای آمریکا تاکید کرد. در این بیانیه همچنین آمده که «جمهوری اسلامی ایران تأکید می‌نماید که چنانچه آمریکا رأسا - یا با همکاری معدود دست‌نشانده‌های خود اقدامی در راستای این تهدیدات انجام دهد با واکنش جدی مواجه خواهد شد و مسئول تمامی عواقب خطرناک آن خواهد بود.» محمدجواد ظریف وزیرخارجه ایران نیز گفته که اگر آمریکا بخواهد بر اساس ادعای خود موارد قطع‌نامه ۱۹۲۹مثل بازرسی از کشتی‌های ایرانی را اجرا کند، «از نظر ما راهزنی دریایی است و با این اقدام برخورد می‌شود و آمریکا مسئول عواقب این موضوع است.» او البته گفته که کمال خرازی رییس شورای راهبردی روابط خارجی نیز به آمریکا هشدار داد که «ایران براساس ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد درباره حق ذاتی دفاع از خود مجاز است بی‌درنگ پاسخی قاطع به هرگونه اقدام تجاوزکارانه آمریکا به بهانه بازگشت قطعنامه‌های لغو شده در قطعنامه ۲۲۳۱ بدهد. آن‌ها می‌دانند که ایران در دفاع از حقوق خود مطلقا کوتاه نمی‌آید و این را بارها در عمل به اثبات رسانده است.» به نظر می‌رسد اظهارنظر مقامات ایران نشان می‌دهد که تلاش‌های آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران در حوزه دیپلماسی محدود نیست.

سوال اما اینجاست که سرنوشت مکانیسم ماشه بعد از ادعای آمریکا چه خواهد شد؟ آیا ادعای آمریکا مبنی بر بازگشت قطع‌نامه‌های لغوشده شورای امنیت منجر به تحولات اقتصادی در ایران می‌شود؟ پاسخ کوروش احمدی کارشناس روابط بین‌الملل به این سوال منفی است. احمدی می‌گوید هر چند مناقشه در شورای امنیت تا پایان ریاست‌جمهوری ترامپ باقی است اما بازگشت قطع‌نامه‌ها عمدتا جنبه نمادین دارد. در ادامه گفت‌وگوی «فراز» با احمدی را می‌خوانید.

کارشناس روابط بین‌الملل:

قطع‌نامه‌های شورای امنیت علیه ایران به لحاظ تحریم اقتصادی و تجاری مهم نیستند

همانطور که پیش‌بینی شده بود اختلاف‌نظر بی‌سابقه در شورای امنیت سازمان ملل ادامه پیدا کرد. در نهایت هم آمریکا به صورت یک‌جانبه اعلام کرد مکانیسم ماشه فعال شده و قطع‌نامه‌های گذشته اعاده شده است. سوال اصلی این روزها این است که عدم همراهی دیگر کشورها با آمریکا در عمل چه تفاوتی ایجاد می‌کند؟

ابتدا باید وجوه حقوقی و سیاسی موضوع را از وجوه عملی و اجرایی تفکیک کرد. به لحاظ حقوقی در شورای امنیت قطعی‌ است که ادعای آمریکا مبنی بر فعال شدن مکانیسم ماشه یا «اسنپ‌بک» به رسمیت شناخته نشده و فعلیت نیافته است. کارها در شورای امنیت با اجماع انجام می‌شود. این شورا با رای‌گیری تصمیم می‌گیرد و در سایر موارد اجماع لازم است. در شورای امنیت در مورد استفاده آمریکا از مکانیسم ماشه اجماع حاصل نشد. آمریکا مدعی بود که حق فعال کردن این مکانیسم را دارد اما ۱۳ عضو دیگر با چنین برداشتی مخالفت کردند. موضع دو رییس دوره ای شورای امنیت یعنی سفیر اندونزی و سپس سفیر نیجر در ماه‌های اوت و سپتامبر (مرداد و شهریور) نیز بازتاب همین عدم اجماع بود. چرا که رییس دوره‌ای شورای امنیت ملزم است بر مبنای اجماع اعضا اقدام کند و تصمیم بگیرد. اما این اجماع حاصل نشد و دو رییس دوره‌ای اعلام کردند که نمی‌توانند کاری انجام دهند. به دلیل این عدم اجماع نیز پیش‌نویس قطع‌نامه‌ ای برای ادامه توقف تحریم ها مطابق بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ از سوی یکی از اعضا یا رییس شورا ارایه نشد. اعضای شورای امنیت تصمیم گرفتند که دست به کاری نزنند و اعلام عدم پایبندی ایران به برجام از سوی آمریکا را نادیده بگیرند. در نهایت نیز نامه اخیر سه عضو اروپایی شورای امنیت و بویژه موضع گیری دبیر کل سازمان ملل نیز تاکیدی بر همین موضع بود که مکانیسم اسنپ‌بک فعال‌ نشده است و نتیجه‌ای نیز نخواهد داشت. البته یک نکته در این بین وجود دارد و آن اتوماتیک بودن مکانیسم اسنپ‌بک طبق بندهای ۱۱ و ۱۲ قطع نامه ۲۲۳۱ است. بحث اما اینجا است که اسنپ‌بک در صورتی که از سوی یکی از اعضای برجام آغاز شود اتوماتیک است اما آمریکا به صورت رسمی از برجام خارج شده است. این وجه حقوقی و از جهتی سیاسی موضوع است. موضع گیری سیاسی کشورها در واقع این بود که وجه حقوقی موضوع را مبنای کار قرار دادند. زمانی که بحث منافع ملی کشورها در میان باشد معمولا مسائل حقوقی اولویت‌ اول نیست و همواره ممکن مواضع سیاسی کشورها متفاوت باشد. اما مخالفت با آمریکا موضع سیاسی کشورها بود. به طور مثال دولت محافظه‌کار انگلیس انتخاب کرد که موضع سیاسی‌‌اش مخالفت با این اقدام باشد و این موضع سیاسی بود که آن‌ها را به سمت چنین موضع‌گیری حقوقی سوق داد.

حالا در مقام اجرا چه تغییری در وضعیت رخ می‌دهد؟

آمریکا از این پس قطع‌نامه‌ها را اعاده شده فرض می‌کند و مدعی خواهد شد که کشورها باید قطع‌نامه‌های الزام‌آور شورای امنیت را اجرا کنند. این احتمال وجود دارد که دونالد ترامپ با صدور فرمان اجرایی به کشورها تحمیل کند که مفاد این قطع‌نامه‌ها را اجرا کنند. در این صورت نیز مسئله این است که این الزام کشورها به اجرای قطع‌نامه‌ها در وهله اول غیرقانونی و غیرحقوقی خواهد بود و در مقام اجرا نیز عمدتا بعد نمادین خواهد داشت.

چطور؟

چون آمریکا پیش از این تقریبا همه شرکت‌ها، اشخاص و نهادهای موثر ایرانی را تحریم کرده است. بر اساس همین تحریم‌های ثانویه نیز اعلام کرده که شرکت‌ها و بانک‌های بین‌المللی حق معامله با نهادها، سازمان‌ها و بانک‌های ایرانی تحریم شده را ندارند و در غیر این صورت دسترسی به بازار آمریکا را از دست خواهند داد. تمام دوایر نظامی از جمله سپاه، صنایع دفاعی و بخش‌هایی از وزارت دفاع ایران نیز تحریم هستند و به این ترتیب وضعیت جدید به لحاظ عملی فاکتور جدیدی را اضافه نمی‌کند. ضمن اینکه قطع‌نامه‌های شورای امنیت علیه ایران به لحاظ تحریم اقتصادی و تجاری مهم نیستند. چرا که سازمان ملل تحریم اقتصادی علیه ایران نداشته است و قطع‌نامه‌ها شامل تحریم‌های تسلحیاتی، تحریم اقلام مرتبط با برنامه‌های موشکی و تحریم اقلام و خدمات مرتبط با برنامه هسته‌ای بوده است. مواردی در این قطع‌نامه‌ها مثل بند ۹ قطع‌نامه ۱۹۲۹ وجود دارد که آزمایش موشکی را به لحاظ حقوقی به نحوی الزام آور ممنوع می‌کند یا در موارد دیگر غنی‌سازی در خاک ایران را ممنوع اعلام می‌کند. بنابراین ادعای آمریکا مبنی بر بازگشت قطع‌نامه‌ها و صدور فرمان اجرایی در این باره در عمل باعث تحول جدیدی به لحاظ اقتصادی نخواهد شد. در مورد بازگشت قطع‌نامه‌ها نیز مناقشه بین آمریکا و دیگر اعضای شورای امنیت تا زمانی که ترامپ رییس‌جمهور آمریکا است ادامه پیدا خواهد کرد.

از سوی دیگر وزیرخارجه ایران هم گفته که از این پس از چین و روسیه سلاح می‌خریم. فکر می‌کنید چین و روسیه قادر به فروش سلاح به ایران خواهند بود؟ این گفته تا چه حد عملی است؟

باید دید که چین و روسیه در عمل تاکنون چه کرده‌اند و از این پس چه می‌کنند. شرکت‌های اسلحه‌سازی چین و روسیه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم دولتی هستند. در گذشته مواردی وجود داشته که شرکت‌های دولتی در این دو کشور برای کار با ایران تردید داشتند. به طور مثال شرکت روسی که در پروژه هسته‌ای فردو فعالیت می‌کرد، پس از برداشتن تعلیق تحریم‌ها از سوی آمریکا گویا کار خود را متوقف کرد. البته ممکن در عمل متوقف نکرده باشند و فقط به صورت رسمی اعلام توقف کرده باشد. شرکت‌های چینی نیز به صورت رسمی خرید نفت از ایران را متوقف کردند. اینکه به صورت پنهانی خرید می‌شود یا نه مشخص نیست. نکته دیگر این است که اعمال تحریم ثانویه با گذشته نیز تفاوتی نخواهد داشت. در 5 سال گذشته، بر اساس تحریم‌های ثانویه آمریکا فروش 7 رده سلاح با ایران ممنوع بوده و شرکت‌های اسلحه‌سازی چینی و روسی در صورت معامله با ایران دسترسی به بازار آمریکا از دست می‌دادند و در شبکه مالی بین‌المللی که دلار آمریکا بر آن غلبه دارد دچار مشکل می‌شدند.

تحریم تسلیحاتی ایران مطابق قطعنامه ۲۲۳۱ به لحاظ حقوقی در ۱۸ اکتبر (۲۷ مهر) لغو می‌شود، اما تحریم‌های ثانویه آمریکا همچنان بر جای خود باقی است. آیا شرکت‌های اسلحه‌سازی چین و روسیه حاضر می‌شوند که ریسک تحریم‌ها ثانویه آمریکا را بپذیرند؟ این سوالی است که باید برای پاسخ آن منتظر ماند.

کمتر از دو ماه تا انتخابات آمریکا باقی مانده است. آیا این شکست حقوقی در کارزار انتخاباتی ترامپ تاثیر خواهد گذاشت؟

دموکرات‌ها می‌توانند از عدم موفقیت ترامپ به مذاکره با ایران به عنوان یکی از شکست‌های او استفاده کنند. ترامپ ادعا می‌کرد که برجام توافق بدی بود اما با گذشت نزدیک به سه سال از خروج آمریکا از برجام مشخص شد که نتوانسته است توافق جدیدی با شرایطی که مد نظر داشت به دست بیاورد. این شکستی برای ترامپ است که دموکرات‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند.

در نهایت فکر می‌کنید کشمکش آمریکا با دیگر اعضای شورای امنیت به چه سرانجامی خواهد رسید؟

این وضعیت تا زمانی که ترامپ و تیم پمپئو سرکار هستند باقی خوهد بود. چرا که آن‌ها از موضع خود مبنی بر اینکه قطع‌نامه‌ها اعاده شده است عدول نخواهند کرد. آمریکایی‌ها سعی می‌کنند اجرای قطع‌نامه‌ها را به کشورهای دیگر تحمیل کنند. کشورهایی که مخالف این اقدام هستند نیز آن را نخواهند پذیرفت. سخنان دیروز دبیر کل نیز نشان داد که ابزار اجرایی تحریم‌ها از جمله کمیته تحریم ایران و پنل کارشناسی که پیش از برجام در دبیرخانه وجود داشت، بسیار بعید است که دوباره تشکیل شوند. کشورهایی که مخالف هستند این را نخواهند پذیرفت این و اختلاف جهانی دراین باره باقی خواهد ماند و اگر ترامپ در نوامبر (۱۳ ابان) بار دیگر در انتخابات پیروز شود این اختلاف به امر کشداری تبدیل خواهد شد.