آلودگی هوا؛ کابوسِ پاییز کرونایی...!

کمتر از چهار روز به آغاز پاییزِ ۹۹ باقی مانده است؛ بازه ای که انگار فرا می رسد تا به یاد آوریم معضلی به نام «آلودگی هوا» همواره در روزمره هایمان وجود دارد ولی بس که با آن خو گرفته ایم، دیگر یک شمایل عادی پیدا کرده است. امسال اما، آلودگی هوا به مثابه غولی است که کابوس سیاه روزهای سرد شده و با چهره ای مخوف تر در پاییز کروناییِ پیش رو، گلوی تهران را خواهد فشرد! حال آرام آرام تیتر های خبری به همین سمت متمایل می شوند. مدیران شهری، نمایندگان مجلس و هرکه خود را صاحب نظر می داند، به یاد می آورد که این همان بزنگاهیست که باید درباره آلودگی هوا اظهار نظر و پیشاپیش اعلام کند که قصور از هر که هست، ما بی خبریم و در این بی خبری، این هوای تهران است که به یک صلاحِ کشتار جمعی تبدیل شده و موج های بعدی کرونا را شدید تر از قبل به صورت شهروندان تهرانی می کوبد!

در ایران سالانه ۳۰ هزار نفر به علت آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند

تازه‌ترین پژوهش‌ها در بحبوحه همه‌گیری کرونا نشان می‌دهد که آلودگی هوا سالانه باعث مرگ زودرس نزدیک به ۹ میلیون نفر در جهان می‌شود. بیماری عروق کرونر قلب و سکته مغزی عامل بروز نیمی از این مرگ‌ومیرها هستند و بیماری‌های ریوی و سایر بیماری‌های غیر واگیر از جمله دیابت و فشار خون بالا، بخش عمده دیگری از این تلفات را به خود اختصاص می‌دهند و تنها ۶ درصد مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا به عامل سرطان ریه برمی‌گردد. با شیوع کووید -۱۹ در هفت ماه اخیر از این بیماری‌ها، به عنوان بیماری‌های زمینه‌ای یاد می‌شود که روند درمان افراد درگیر را در صورت ابتلاء به کرونا بسیار دشوار و آن ها را با خطر مرگ روبرو می‌کند. در ماه‌های اخیر توجه جامعه جهانی بیشتر به موضوع همه‌گیری کرونا معطوف شده است، زیرا روزانه صدها نفر براثر ابتلا به آن جان خود را از دست می دهند. از دی ماه ۹۸ که کرونا در چین و سپس سایر جهان همه گیر شد تاکنون بیش از ۲۸ میلیون نفر به این ویروس مبتلا شده و ۹۱۹ هزار و ۷۰۶ نفر بر اثر آن جان خود را از دست داده‌اند. در این میان، آژانس محیط زیست اتحادیه اروپا به تازگی با انتشار گزارشی اعلام کرد، ۱۳ درصد از مرگ و میرهای این اتحادیه ناشی از آلودگی‌های زیست محیطی بوده و آلودگی هوا بالاترین تهدید برای محیط زیست در اتحادیه اروپا است. به گونه‌ای که هر سال بیش از ۴۰۰ هزار نفر دچار مرگ زودرس می‌شوند که با آلودگی هوا در سطح اتحادیه اروپا ارتباط دارد؛ از آغاز سال ۲۰۲۰ حدود ۱۹۰ هزار نفر بر اثر ابتلا به کرونا در کشورهای عضو اتحادیه اروپا و بریتانیا فوت شده‌اند. در ایران نیز به گفته «عیسی کلانتری»، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، سالانه ۳۰ هزار نفر به علت آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند در حالی که شمار قربانیان کرونا بر پایه آمار رسمی وزارت بهداشت ایران تاکنون، ۲۳ هزار و ۲۹ نفر است!

کسی بر اثر عوارض آلودگی هوا نمی‌میرد بلکه کشته می‌شود!

در میان این آمار و بیلان بی‌سرانجام اما، هر سال هزاران نفر بر اثر عوارض آلودگی هوا در ایران و جهان «کشته می‌شوند»؛ لازم است این جا روی این عبارت کمی مکث کنیم. کسی بر اثر عوارض آلودگی هوا نمی‌میرد بلکه کشته می‌شود؛ مردن فعلی است که فاعلش پروسه‌های طبیعی مثل بیماری باشند. اما کشته‌شدن، عملی است که فاعلی مشخص دارد. کسانی که بر اثر عوارض آلودگی هوا جان شان را از دست می‌دهند، می‌توانند زنده بمانند و زندگی کنند. درست مانند کسی که گلوله‌ای به جمجمه‌اش برخورد کرده باشد یا چاقویی در قلبش فرو رفته باشد، کس یا کسانی، مسبب این وضعیت هستند! میدان در گزارشی در باب همین موضوع به اظهارات «عباس شاهسونی»، سرپرست گروه سلامت هوای وزارت بهداشت اتکا می کند که به موجب ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی «هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی باشد، ممنوع است و مجازات آن یک سال حبس تعیین شده است»؛ این یعنی قانون‌گذار، کسانی را که به هر دلیل در شکل‌گیری و گسترش تهدیدات علیه بهداشت عمومی نقش داشته‌اند، «مجرم» می‌داند. اما تاکنون شنیده‌اید که از مسئولان سازمان‌های متولی درباره آلودگی هوا، کسی به دادگاه کشیده شده باشد؟! این در حالی است که سرپرست گروه سلامت هوای وزارت بهداشت ۳ سال پیش، از مرگ سالانه ۳۶ هزار نفر در ایران بر اثر عوارض آلودگی هوا خبر داده بود . کشته شدن نزدیک به ۵ هزار نفر در تهران در سال ۹۵ و احتمالا تعدادی کم و بیش بیشتر در سال‌های بعد. ما به درستی نمی‌دانیم این اعداد از کجا می‌آیند. در سامانه اینترنتی «سازمان هوای پاک» گزارش‌هایی از وضعیت هوای تهران در سال‌های مختلف وجود دارد که در آن، با ارجاع به گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت، آماری از مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا در جهان ارائه شده اما حرفی از آمار تعداد جان‌باختگان در ایران به میان نیامده است. با فرض دقت این آمار و این که بتوان به مسئولان وزارت بهداشت اطمینان کرد (که قاعدتا باید بتوانیم این کار را انجام دهیم!) سوالی وجود دارد که چطور ممکن است، سالانه بیش از ۳۶ هزار نفر در یک کشور بر اثر یک عامل کشته شوند و آب از آب تکان نخورد؟ سازمان‌های نظارتی چه می‌کنند؟ چرا مسببین این وضع هنوز پشت میزهایشان نشسته‌اند و از بیت‌المال حقوق هم دریافت می‌کنند؟ چند نفر انسان باید بر اثر یک تهدید بهداشتی قابل کنترل کشته‌شوند تا مسئولیتی متوجه متولیان قانونی کنترل عامل کشتار شود؟

جلسه های ۲۴ ساعته اعضای شورای شهر چه نتیجه ای دارد؟!

احتمالا در جستجوی خود برای اظهار نظرهایی که در باب آلودگی هوا انجام می شود، بیش از هر نهاد و ارگانی، به نام های آشنای اعضای شورای شهر بر خواهید خورد؛ مصاحبه هایی تک خطی با خبرگزاری های خاص که بیش از پاسخ، شبیه به سطرهایی با هدف رفع تکلیف است! برای به نتیجه رسیدن، با لیست ۲۲ نفره شورای شهر تهران ، همان نمایندگان اصلاح طلبِ لیست «امید» در حوزه امورات شهری تماس گرفتیم. «زهرا صدر اعظم نوری»، رییس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران، بدون توجه به سوال مطرح شده از ایشان که با محوریت اوج گرفتن دوباره بحران آلودگی هوا در تهران پرسیده شد (و کاملا در تخصص ایشان است)، مصاحبه را به بعد از جلسه و بعد از ساعت ۹ شب موکول می کند. بقیه اعضای شورای شهر نیز با پاسخ هایی نظیر «در تخصص من نیست»، «نظری ندارم»، «در جلسه هستم»، «با فراکسیون مربوطه در مجلس تماس بگیرید» و … از پاسخ به این مساله شانه خالی می کنند.

از لیست ۲۲ نفره شورای شهر، تنها «حسن خلیل آبادی»،در گفت و گو با «فراز» به بعضی از برنامه های کلی و بلند مدت شورای شهر و شهرداری تهران در این خصوص اشاره کرده و می گوید: «پیشگیری از تغییر کاربری و تبدیل شدن باغات به ساختمان و برج های مسکونی یا تجاری_اداری، از اولویت های ما بود. معتقد هستم اصلی ترین راه نجات تهران، حفظ بافت سبز باقی مانده و تلاش برای گسترش آن است. از طرف دیگر پافشاری مدیران شهری بر لزوم پا برجا ماندن طرح ترافیک، بیش از هر چیز، به بهبود وضعیت آلودگی هوا باز می گشت که اتفاقا انتقادات زیادی را نیز متوجه ما کرد. اما فراموش نکنیم آمار قربانیان بیماری های تنفسی ناشی از آلودگی هوا، بسیار بیشتر از آمار قربانیان کروناست. در این میان تلاش کردیم، رایزنی هایی برای افزایش ناوگان های حمل و نقل عمومی داشته باشیم تا نگرانی ها درخصوص ابتلا به کرونا به دنبال تجمع شهروندان در این ناوگان ها نیز کاهش یابد و اما مشکل این جاست که تعهدات دولت در خصوص مشارکت در افزایش خطوط و وسایل حمل و نقل عمومی، هنوز محقق نشده و شهرداری در تنگنای مالی قرار دارد».

خلیل آبادی ادامه می دهد: «باید این نکته را اضافه کنم که ما وقتی تهران را تحویل گرفتیم، کمتر از ده روز هوای کاملا پاک داشت، این رقم حالا به بیش از ۱۵ روز رسیده است. قطعا هنوز راه زیادی برای ریشه کن کردن این معضل وجود دارد چرا که آلودگی هوا در ایران مختص امروز و دیروز نیست و قدمتی پنجاه ساله دارد اما اطمینان می دهم این مساله از دغدغه های اصلی شهرداری و شورای شهر تهران است».

این عضو شورای شهر تهران در پایان اضافه می کند: «گره کور آلودگی هوا ، حال با شیوع کرونا به یک معادله چند مجهولی تبدیل شده است که بخشی از آن به قصور و بدقولی دولت باز می گردد و بخش دیگر به موازی کاری مدیران شهری. در این میان مردم هم گمراه شده اند که بالاخره از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنند و احتمال ابتلا به کرونا را به جا بخرند یا با اتومبیل هایشان حیابان های تهران را قرق کنند و زمانشان در ترافیک و روانشان نگران آلودگی هوا باشد. نباید فراموش کنیم که در قبال این دوگانگی و نگرانی مردم مسئولیم».

۱۸دستگاه متولی مقابله با آلودگی هوا هستند!

شاید بهتر باشد، ترکیب «قصور دولت» که خلیل آبادی تلویحا به آن اشاره می کند را کمی ویرایش کرده و جزیی تر بررسی کنیم. طبق قانون هوای پاک که در سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس رسید، ۱۸دستگاه متولی مقابله با آلودگی هوا هستند. وزارت کشور، وزارت راه و شهرسازی، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نفت، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نیرو، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان ملی استاندارد، پلیس راهور نیروی انتظامی، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، سازمان هواشناسی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان انرژی اتمی، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صدا و سیما از جمله این سازمان‌ها هستند. با این حال هزاران نفر با مرگ‌شان هر سال گواهی می‌دهند که مجموعه‌ای به این عظمت در مقابله با آلودگی هوا، هنوز ناتوان است…!