جولان شایعه در فقدان شفافیت

در پی شیوع ویروس کرونا بازار شایعات در کشور داغ شده است. این مساله از آن رو اهمیت دارد که موجب هراس و وحشت مردم شده است. این روزها بسیاری از مردم در قرنطینه به سر می برند و زمان بیشتری را در شبکه های اجتماعی در جستجوی اخبار می گذرانند، آنها به مراجع رسمی اعتماد ندارند چراکه دولت در هنگام شیوع ویروس کرونا در کشور پنهان کاری کرده و شیوع این ویروس را تکذیب کرد. سپس به ناگهان مشخص شد که چند نفر در قم به دلیل ابتلا به ویروس کرونا درگذشته اند، این آمار افزایش یافت و اکنون تلفات کرونا بر اساس آمار اعلام شده از سوی خبرگزاری های رسمی به 77 نفر رسیده است. به گفته معاون بهداشت وزارت بهداشت، تاکنون مجموع ابتلای قطعی به ویروس کرونا به ۲ هزار و ۳۳۶ نفر و فوتی در اثر کرونا به ۷۷ نفر رسیده است و ۴۳۵ نفر در مجموع بهبود یافته‌اند. نکته اینجاست که چرا شیوع کرونا در ایران تا این حد گسترده شده و سرعت یافته است؟ در ابتدا تعداد تلفات با میزان مبتلایان همخوانی نداشت چراکه گفته می شود تنها 2 درصد از مبتلایان جان خود را از دست می دهند.

شایعه یک فرمول ساده دارد؛ ابهام ضرب در اهمیت می شود شایعه. هرچقدر بگویید این اخبار کذب بوده و شایعه هستند مردم توجهی نمی کنند چراکه موضوعی که درباره آن شایعه ساخته شده بسیار مهم است، خبرهای مراجع رسمی از سوی دولت و مراکز آمار نیز مبهم هستند. در نتیجه مقابله با شایعه تنها یک راه حل دارد؛ شفاف سازی و راستگویی.

امان الله قرایی مقدم، جامعه شناس به «فراز» گفت: «دلیل انتشار شایعات در واقع عدم شفاف سازی و پنهان کاری بود که در ابتدای شیوع ویروس کرونا از سوی دولت رخ داد. آمار مبتلا شدگان به این ویروس و میزان شیوع آن به درستی بیان نشد. از سویی دیگر جامعه نیز نسبت به دولت و حاکمیت بی اعتماد است.»

او افزود: «در واقع سرچشمه تمامی این شایعات بی اعتمادی عمودی مردم نسبت به حاکمیت و مسئولان است. به همین دلیل مردم تصور می کنند دولت از آنها حقایق را پنهان می کند.»

قرایی مقدم با اشاره به اینکه در علم جامعه شناسی دو نوع بی اعتمادی وجود دارد بیان کرد: «بی اعتمادی عمودی و بی اعتمادی افقی از انواع بی اعتمادی هستند که در جامعه شناسی از سوی کلمن و فوکو طی سال های 1997 تا 2000 مطرح شده اند.»

او تاکید کرد: «در ایران با بحران اعتماد عمودی مواجه هستیم، به این معنا که اعتماد میان مردم به مسئولان از یک سو و مسئولان به مردم از سویی دیگر از بین رفته است. مردم بر این باورند که مسئولان حقایق را بازگو نمی کنند، در نتیجه بازار شایعات هرروز داغتر می شود.»

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه عده ای از بی اعتمادی موجود نهایت بهره را برده و شایعه سازی می کنند بیان کرد: «هر میزان هم تاکید کنیم که برخی اخبار شایعات بی اساس هستند تنها نتیجه ای که می گیریم تشدید و افزایش میزان شایعات است.»

او گفت « مردم همواره بر اساس ضرب المثل معروف تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها شایعات را باور می کنند. البته اکنون دولت در حال شفاف سازی است. آمار واقعی منتشر می کند اما به دلیل آمارهای دروغینی که در شبکه های اجتماعی وجود دارد مردم باور نمی کنند.»

تبعات منفی هراس اجتماعی

قرایی مقدم گفت: «هراس اجتماعی که در اثر شایعات ایجاد شده است تاثیرات منفی بسیاری دارد و بر جنبه های مختلفی از کشور تاثیر می گذارد، اکنون وحشت مردم از کرونا ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی به خود گرفته است.»

مصطفی اقلیما، رییس انجمن مددکاران اجتماعی به «فراز» گفت: «مشکل شایعه از بی اعتمادی مردم به دولت و حکومت شکل گرفته است و مشکل امروز و دیروز نیست. این مشکل طی سالیان طولانی به دلیل بی اعتمادی مردم نسبت به حکومت ایجاد شده است.»

او افزود: «مساله اجتماعی با فردی تفاوت دارد. مسائل فردی در کوتاه مدت شکل می گیرند ومشکلات اجتماعی طی سالیان طولانی؛ بی اعتمادی مردم ه دولت ها نیز طی 40 سال گذشته ایجاد شده است. برای رفع این مشکل حداقل به 30 سال زمان نیاز داریم.»

اقلیما در ادامه بیان کرد: «عدم اطمینان به دولت نیز در طولانی مدت ایجاد شده است و محصول امروز و دیروز نیست. اما نگاهی به همین وقایع اخیر بیندازید؛ در رابطه با سقوط هواپیمای اوکراینی ابتدا اصابت موشک به این هواپیما کذیب شد و پس از گذشت چندروز تایید شد که هواپیما بر اثر اصابت دو موشک سقوط کرده است.»

او افزود: « در رابطه با شیوع کرونا نیز مدت ها شیوع این ویروس در ایران از سوی دولت تکذیب شد. وزیربهداشت همواره شیوع این ویروس را تکذیب می کرد در صورتی که بعدها خبرهایی منتشر شد مبنی بر اینکه دوهفته پیش از اعلام ابتلای ایرانی ها به این ویروس چند نفر در قم به دلیل ابتلا به کرونا در گذشته بودند ودولت نیز از این موضوع خبر داشت.»

اقلیما گفت: «وزیر بهداشت گفته است که پیک شیوع کرونا این هفته است و این به معنای آن است که از 15 روز قبل ویروس کرونا در ایران شایع شده و مردم به آن مبتلا شده بودند اما از آنها پنهان کردند. دولت می دانست و به مردم نگفت، باع شد مردم دچار سردرگمی شوند.»

او افزود: «مردم نیز اکنون خبرها را از شبکه های اجتماعی پیگیری می کنند و نه رسانه های رسمی. در شبکه های اجتماعی هم خبرهای کذب و دروغ فراوان است. افراد منفعت طلب و سودجو در حال سواستفاده از مردم هستند. آنها نمی دانند کدام خبر درست است و کدام شایعه است. به همین دلیل آسیب می بینند.»

رییس انجمن مددکاران اجتماعی تاکید کرد: «تنها چیزی که می تواند بر شایعات غلبه کند صداقت و شفاف سازی دولت است. اسلام گفته است راستگویی از همه چیز مهم تر است. مگر ما کشور مسلمان نیستیم؟»

او افزود: « بدترین کار دولت آن است که به جای مردم تصمیم می گیرد. پیش از شیوع کرونا از مردم نظر سنجی شده بودو 80 درصد گفته بودند به دولت اعتماد ندارند.»

افلیما در ادامه بیان کرد: «در آمریکا سال گذشته 20 هزار نفر به دلیل بیماری آنفلوآنزا کشته شدند و دولت هم این خبر را اعلام کرد. مردم آمریکا هم به راحتی پذیرفتند.»

شایعه به دلیل اهمیت موضوع و ابهام های موجود در خبرهای مراجع رسمی دولتی ایجاد می شود اما به همین راحتی از بین نمی روند. بلکه با جلب اعتماد مردم می توان با شایعات مقابله کرد که این کار سالیان طولانی زمان می برد. در این میان از پنهان کاری و عدم شفافیت دولت، رسانه ها به شدت ردند.