در جست و جوی متهم آلودگی هوا

به سبب سوزاندن مازوت در حدود یک چهارم نیروگاه‌های و برخی از مراکز صنعتی در کشور، هوای بسیاری از شهرها در شرایط بحرانی قرار گرفته است. سوخت ارزانی که از یک سو وزارت نفت می‌گوید تحریم‌ها مسئله‌ای اساسی در مدیریت مصرف و انبار و فروش آن به وجود آورده، سخن‌گوی شرکت ملی نفت و مدیر عامل شرکت مدیریت تولید نیروی برق حرارتی ایران گفته‌اند کمبود گاز نیروگاه‌ها را به مازوت سوزی انداخته و رییس سازمان محیط زیست هم می‌گوید به دلیل تحریم‌ها برای مازوت کشور خریداری نداریم و ظرفیت پالایشگاه‌ها از مازوت پر شده، به همین سبب سوزانده می‌شود. این گفته‌های مقامات مسئول در حالی است که در همین شرایط تحریمی از سال گذشته در فروش بنزین، ایران از وارد کننده به صادر کننده تغییر جایگاه داده و بنا بر آمارهای رسمی تنها در هفت ماهه سال جاری 1.4 میلیارد دلار از صادرات این فرآورده استراتژیک ارز به دست آورده است. از همین رو نرسی قربان کارشناس حوزه نفت و انرژی در پاسخ به این ابهام که چگونه تحریم‌ها در فروش بنزین مؤثر نبوده اما در فروش مازوت تأثیر گذار است، به «فراز» می‌گوید: «موضوع مصرف مازوت به تحریم‌ها مرتبط نیست و عدم سرمایه‌گذاری و روزآمد کردن نیروگاه‌های کشور سبب شده تا تولد مازوت ایران بسیار بالا باشد و محصولی که چندان خریداری در دنیا ندارد در داخل مورد استفاده قرار گیرد.»

مازوت، زخم کهنه آلودگی هوا

به گزارش «فراز» در حالی که این روزها هوای بسیاری از کلان شهرهای کشور در بدترین وضعیت از لحاظ آلودگی قرار دارند، متهم ردیف اول این واقعه استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها و برخی مجموعه‌های صنعتی دیگر است. اما مازوت چیست؟ مازوت نام تجاری نفت کوره، نفت سنگین، نفت دریایی یا روغن چراغ است که در دسته سوخت‌های صنعتی سنگین قرار می‌گیرد و ارزانترین سوخت مایع در جهان است.

این سیاه‌ترین نفت ممکن وقتی می‌سوزد گاز دی اکسید گوگرد و گازترش سولفید هیدروژن تولید می‌کند که آلاینده‌هایی به شدت ماندگارهستند. از همین روی مدت‌ها است که بسیاری از کشورها استفاده از آن را در مصارفی که منجر به آلودگی عمده هوا می‌شود، ممنوع کرده‌اند. اما با این حال کشورمان هنوز از این سوخت در پالایشگاه‌های کشور استفاده می‌کند. در همین رابطه سید مهدی میرزایی قمی رئیس مرکز هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ۲۹ آبان ۹۹ اعلام کرد که «به صورت میانگین در سطح نیروگاه‌های کل کشور ۲۰ درصد آنها از سوخت مازوت استفاده می‌کنند.»

موضوع کاهش و یا عدم استفاده از این سوخت که البته جدای از نیروگاه‌ها در برخی مراکز صنعتی دیگر نیز مورد استفاده است، سال‌هاست که مطرح می‌شود و بارها از این موضوع انتقاد شده است. به دلیل همین انتقادها در اوایل دهه ۹۰ وزارت نفت اعلام کرد بر اساس الگوی سیاست‌های اصلاح انرژی متعهد است تولید مازوت در پالایشگاه‌های نفت را تا یک دهه به حداقل ۱۰% کاهش دهد. امروز اما بعد از گذشت حدود ده سال وزارت نفت اعلام می‌کند که پالایشگاه‌ها در ایران ۲۵% مازوت تولید می‌کنند که قابل فروش هم نیست.

دلایل گوناگون از چرایی سوزاندن مازوت

در این دور از جدی شدن آلودگی هوای در بسیاری از کلان شهرها از جمله پایتخت، برخی مسئولان باز هم از مازوت به عنوان متهم اصلی این موضوع یاد کردند. اما تا به اینجای کار دلایل گوناگونی در رابطه با چرایی سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها و برخی مراکز صنعتی مطرح شده است. به طور نمونه در روزهای ابتدایی دی ماه رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور گفته است: «چون به دلیل تحریم‌ها برای مازوت کشور خریداری نداریم و ظرفیت پالایشگاه‌ها از مازوت پر شده، مجبوریم مازوت‌های مازاد را در شهرها بسوزانیم.» همچنین زهرا نژاد بهرام عضو هیئت رئیسه شورای شهر تهران نیز خطاب به مسئولان گفته:‌ «با چه تدبیری به جای ساخت و ایجاد انبارهای جدید برای نگهداری مازوت از ریه‌های شهروندان به عنوان انبار مازوت استفاده می‌شود.»

در همین رابطه 7 دی ماه نیز محسن طرزطلب مدیر عامل شرکت مدیریت تولید نیروی برق حرارتی ایران گفت: «میزان تحویل گاز به نیروگاه‌ها به دلیل ازدیاد مصرف بخش خانگی کمتر شده و در مقابل میزان مصرف سوخت مایع (مازوت) در آن‌ها افزایش یافته است.» فردای این سخنان، مهدی اسماعیلی، سخن‌گوی شرکت ملی نفت نیز گفت: نیروگاه‌ها در ایران گازوییل و نفت کوره (مازوت) می‌سوزانند، چون مصرف گاز در کشور بسیار بالا است و ممکن نیست گاز کافی برای سوخت نیروگاه‌ها تأمین کرد.» علاوه بر همه این‌ها، وزارت نفت نیز در واکنش به طرح این مسئله در روزهای اخیر گفته است که «تحریم‌ها مسئله‌ای اساسی در مدیریت مصرف و انبار و فروش مازوت در ایران به وجود آورده است.»

متهم اصلی عدم روزآمد کردن پالایشگاه‌های کشور است

طرح موضوع تأثیر تحریم‌ها بر فروش و ذخیره سازی مازوت در شرایطی مطرح می‌شود که بنا بر گزارش‌های متوالی از جمله گزارش تفریق بودجه سال گذشته، ایران در همین شرایط تحریمی، از سال گذشته در فروش بنزین از وارد کننده به صادر کننده تغییر جایگاه داده و بنا بر آمارهای رسمی تنها در هفت ماهه سال جاری 1.4 میلیارد دلار از صادرات این فرآورده استراتژیک ارز به دست آورده است. از همین رو سؤال اساسی که مطرح می‌شود، این است که چرا مطرح می‌شود تحریم‌ها تنها در فروش مازوت تأثر گذاشته‌اند.

در همین رابطه «نرسی قربان» کارشناس حوزه نفت و انرژی به «فراز» می‌گوید: «موضوع مصرف مازوت به تحریم‌ها مرتبط نیست و ما در سال‌های تحریم و غیر تحریم، همیشه در فروش مازوت مشکل داشته‌ایم. البته باید در نظر بگیریم که مازوت عموماً در جهان مشتری‌های خیلی زیادی ندارد و شاید عمده‌ترین مشتری آن کشتی‌های روی دریاها باشند به همین سبب در حوزه تقاضا با فرآورده کیفی چون بنزین قابل قیاس نیست.»

او با اشاره به این موضوع که «پالایشگاه‌های کشور ما مقدار بسیار زیادی مازوت تولید می‌کنند و در قیاس با بنزین تولید مازوت ما عدد بسیار بزرگی است»، خاطرنشان می‌کند: « در دنیا پالایشگاه‌ها با سرمایه‌گذاری لازم در جریان پالایش نفت لیمیت‌هایی استفاده می‌کنند که با آن نه تنها آلایندگی‌های مازوت کاهش پیدا می‌کند، بلکه مازوت را به فرآورده‌های سبک‌تر و کم آلاینده‌تر تبدیل می‌کنند .»

این کارشناس حوزه انریی خاطرنشان می‌کند: «لازمه استفاده از این لیمیت‌ها برای پالایش سالم‌تر نفت، سرمایه‌گذاری فراوان است که متاسفانه در کشور ما از این موضوع قافل بوده‌ایم و آنگونه که باید در این حوزه اقدامات لازم صورت نپذیرفته است.»

نرسی قربان ادآور می‌شود: «بخش عمده‌ای از تولیدات پالایش‌گاه‌های قدیمی به سبب تکنولوژی تاریخ مصرف گذشته، نفت کوره است و برای کاهش این فرآورده تنها راه استفاده از فن آوری‌های روزآمدتر و به روز کردن پالایشگاه‌های کشور است. با این اقدام محصولات پالایشگاه‌ها به جای مازوت بیشتر مازوت و دیگر فرآورده‌های میان تقطیر خواهد بود. اگرچه که اقداماتی برای این منضور صورت گرفته‌ام در مقابل حجم بالای تولید مازوت و میزان پالایش انجام شده، قابل توجه نیست.»

این گفته را اگر در کنار گفته‌های دیگر مقامات مسئول قرار دهیم متوجه خواهیم شد که آدرس اشتباهی از آنچه امروز در حال وقوع است به مردم داده می‌شود و مقامات مسئول تلاش دارند تا از پاسخ‌گویی برای عدم انجام اقدامی‌که در طول سال‌ها و دهه‌های گذشته می‌توانسته‌اند صورت دهند تا تولید مازوت کاهش بیاید، تفره می‌روند. موضوعی که نتیجه ان در این زوگار مزدوج شدن کرونا و آلودکی بلای جان شیرین مردم شده است.