گاز مرحم نفت در دوران تحریم

اگرچه کاهش قیمت نفت و تحریم‌های گسترده علیه ایران، فرصت کسب درآمد از دولت را گرفته، اما تولید ایران در صنعت گاز و توسعه میادین جدید، نشان از آن دارد که ظاهرا، کشور در مسیر جدیدی برای جبران از دست دادن بازار نفت است.

حواشی یک میدان مشترک با قطر

ميدان گازي پارس جنوبي (با نام گنبد شمالي در سمت قطر)، یکی از بزرگ‌ترين منابع گازي مستقل جهان است كه برروي خط مرزي مشترك ايران و قطر در خليج فارس و به فاصله حدود ۱۰۰ كيلومتري ساحل جنوبي ايران قرار دارد. مساحت اين ميدان ۹۷۰۰ كيلومتر مربع بوده كه بخش متعلق به ايران ۳۷۰۰ كيلومتر مربع مي‌باشد و ۶۰۰۰ کیلومتر مربع آن در آب‌های سرزمینی قطر قرار دارد.

ميدان مشترك گازي پارس جنوبي، با دارا بودن ۱۴.۲ هزار ميليارد متر مكعب گاز درجا (معادل ۸ درصد كل ذخاير گاز جهان و ۴۷ درصد ذخائر گاز شناخته شده كشور)، ۱۹ ميليارد بشكه ميعانات گازي، ۷.۵ ميليارد بشكه نفت خام در لايه‌هاي نفتي و وجود بزرگترين منبع هليوم، از نظر ارزش اقتصادي داراي جايگاه بي‌نظير و منحصر به فردي در اقتصاد ملي كشور است. چند سالی است که توسعه ميدان مشترك گازي پارس جنوبي باهدف تامين گاز مورد نيازكشوردر بخش‌هاي تزريق به ميادين نفتي، عرضه به واحدهاي صنعتي و نيروگاه‌ها، گازرساني به واحدهاي خانگي- تجاري، تامين خوراك مجتمع‌هاي پتروشيمي وصادرات گاز، ميعانات گازي، گازمايع و گوگرد در برنامه هاي وزارت نفت قرارگرفته است. مهر ۹۸ بود که رضا دهقان معاون امور توسعه و مهندسی مدیرعامل شرکت ملی نفت در مراسم اعلام کشف میدان گازی جدید اظهار داشت: «در مردادماه سال جاری کشف میدان گازی ارم توسط تیم فنی و کارشناسی مدیریت اکتشاف تأیید شد.»

این خبر بار دیگر، امید به توسعه صنعت گاز کشور را در دوران تحریم‌های نفتی، افزایش داد. این میدان گازی جدید در فاصله ۲۰۰ کیلومتری جنوب شیراز، ۶۰ کیلومتری شمال عسلویه و ۲۵ کیلومتری جنوب‌باختری شهرستان خنج قرار دارد و از اثبات یکپارچه بودن دو تاقدیس، دنگ و باغون که در سازندهای گنگان و دالان بالایی با یکدیگر مرتبط بوده و مخزن گازی یکپارچه‌ای به‌طول ۵۰ کیلومتر و پهنای متوسط پنج کیلومتر را به‌وجود آورده، تشکیل شده است. معاون امور توسعه و مهندسی مدیرعامل شرکت ملی نفت، همچنین تصریح کرد: «پس از چندین سال تلاش‌های مجدّانه کارشناسان مدیریت اکتشاف، احتمال وجود ذخایر غنی هیدروکربوری در ناحیه ارم مورد تأیید واقع شده و به‌منظور شناخت دقیق‌تر و ارزیابی‌های فنی پروژه‌های لرزه‌نگاری، ثقل و مغناطیس‌سنجی در ناحیه اجرا و در نهایت اقدام به علامت‌گذاری محل چاه شد.»

از طرفی همجواری میدان ارم با میادین گازی شانول و هما در نزدیکی پالایشگاه گاز پارسیان و وجود زیرساخت‌های مناسب سبب می‌شود توسعه این میدان گازی برای جبران افت تولید این میدان و تأمین خوراک پایدار پالایشگاه گازی پارسیان مورد توجه قرار گیرد که از این مقدار گاز قبلاً به‌میزان ۳۶۰۰ میلیارد فوت‌مکعب در قالب میدان گازی باغون اعلام کشف شده بود.

اما با وورد کرونا به کشور و توقف تولید در بخش‌های مختلف، نگرانی از توقف فعالیت‌ها در پالایشگاه‌ها و میادین گازی نیز افزایش پیدا کرد. محمد مشکین‌فام، مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس در نخستین بازدید سال ۹۹ با حضور در دو منطقه گازی عسلویه و کنگان روند پیشرفت طرح‌های در حال توسعه پارس جنوبی را بررسی کرد.

او در جریان این بازدید، گفت: «با گذشت دو ماه از شیوع این بیماری در کشور، با اعلام ستاد ملی کرونا، فعالیت طرح‌ها از ۲۳ فروردین‌ماه سال دوباره آغاز شد و بی‌شک این تصمیم در نتیجه مطالعات و بررسی‌های کارشناسی گرفته شده است.» مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس با تأکید بر اینکه مبارزه با شیوع ویروس کرونا، نباید هیچ خللی در پیشبرد پروژه‌های پارس جنوبی ایجاد کند، گفت: «فعالیت‌های اجرایی این طرح‌ها، با رعایت دقیق و مستمر پروتکل‌های ایمنی و بهداشتی ابلاغ‌شده از سوی واحد بهداشت، ایمنی و محیط زیست (اچ‌اس‌یی) پیشگیری از شیوع بیماری کرونا، مطابق گذشته ازسر گرفته می‌شود.»

اما یکی از موضوعاتی که در بهره برداری از میدان گازی پارس جنوبی، همواره محل مناقشه بوده، سهم ایران و قطر در برداشت از آن است. بهمن ۹۸ بود که خبرگزاری رویترز، گزارش داد که به دنبال کاهش قیمت گاز، قطر تصمیم گرفته تا شروع عملیات گسترش میدان گازی پارس جنوبی را به تعویق بیندازد. به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایرنا، شرکت دولتی پتروشیمی قطر قرار بود به زودی شرکای خارجی را برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی انتخاب کند، اما این امر به تاخیر افتاده است. به دنبال کاهش شدید تقاضا گاز ال ان جی در چین و افزایش تولید بویژه در آمریکا قیمت جهانی گاز برای ماه‌ها با سیل نزولی همراه بوده است. ایران و قطر از ابتدای برداشت از این میدان مشترک همواره در رقابت برای برتری در میزان بهره‌برداری از منابع هیدروکربنی این میدان بودند. در سال ۱۳۹۷ به‌طور متوسط روزانه یک میلیارد و ۲۱۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی از این میدان استخراج می‌شد که ۶۱۰ میلیون مترمکعب در روز توسط شرکت ملی نفت ایران و روزانه ۶۰۰ میلیون مترمکعب نیز توسط قطر پترولیوم تولید می‌شد. ایسنا در گزارشی، سهم ایران از پارس جنوبی را بررسی کرده است. بر اساس آخرین برآوردهای انجام شده ذخیره درجای گاز پارس جنوبی در طرف ایران، حدود ۱۴.۲ تریلیون مترمکعب و هم‌چنین دارای ذخیره‌ای بالغ بر ۱۹ میلیارد بشکه میعانات گازی است. با توجه به وسعت این میدان توسعه آن در فازهای مختلف مطابق با برنامه‌های پنج ساله توسعه ایران و با هدف تأمین تقاضای رو به رشد گاز طبیعی، اعم از مصارف داخلی و تزریق آن به میادین نفتی به‌منظور صیانت از مخازن و هم‌چنین صادرات گاز در دولت‌های یازدهم ودوازدهم در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت.

تعداد چاه‌های در حال بهره‌برداری از میدان مشترک پارس جنوبی در مردادماه ۱۳۹۲ در ایران ۱۱۰ و در قطر ۴۰۱ حلقه بوده است. این میزان در اسفندماه سال ۱۳۹۶ در ایران به ۲۵۲ رسید و در قطر همان ۴۰۱ حلقه چاه ماند. تولید روزانه گاز غنی از این میدان در مردادماه سال ۱۳۹۲ در ایران ۲۸۵ میلیون مترمکعب و در طرف قطری ۵۶۶ میلیون مترمکعب بود که این میزان تا اسفندماه سال ۱۳۹۶ در قطر ثابت ماند و در ایران به ۵۷۰ میلیون مترمکعب رسید. اما برداشت گاز از میدان گازی پارس جنوبی، از سال ۱۳۸۰ در ایران و قطر آغاز شد و تا شش سال بعد هم‌تراز بود، اما پس از آن، به مدت هشت سال قطر در برداشت گاز از بزرگ‌ترین میدان گازی جهان از ایران پیشی گرفت و در حالی که ظرفیت تولید گاز قطر در میدان پارس جنوبی در آن هشت سال به ۶۰۰ میلیون مترمکعب رسید، ظرفیت تولید ایران ۲۸۵ میلیون مترمکعب در روز بود. تولید گاز طبیعی از میدان گازی پارس جنوبی هم از سال ۱۳۸۰ با تولید حدود دو میلیون مترمکعب در روز در طرف ایرانی آغاز شده که در نتیجه بهره‌برداری از فازهای این میدان، میزان تولید گاز غنی ایران از این میدان مشترک، در حال حاضر از قطر پیشی گرفته و به بیش از ۶۰۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده است.

فرصت‌های ایران

حتی با وجود این که تحریم‌های آمریکا همچنان به قوت خود باقی هستند، میدان گاز طبیعی پارس جنوبی در قلب استراتژی ایران برای تولید هر چه سریعتر حداقل یک میلیارد متر مکعب در روز در مقایسه با ۸۷۵ میلیون متر مکعب در روز فعلی قرار دارد. این بخش ۳۷۰۰ کیلومتر مربعی از حوزه گازی به مساحت ۹۷۰۰ کیلومتر مربع که ایران با قطر در آن سهیم است، ۱۴.۲ تریلیون متر مکعب ذخایر گاز (معادل هشت درصد از کل ذخایر گاز جهان) بعلاوه ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی دارد. همچنین برای برنامه ایران برای تبدیل شدن به یکی از بزرگترین بازیگران بازار گاز طبیعی مایع (LNG) کلیدی به شمار می‌رود. در واقع پارس جنوبی حدود ۶۰ درصد از کل تولید گاز ایران را تشکیل می‌دهد.

عمده کار فازهای اصلی پروژه توسعه پارس جنوبی نزدیک به تکمیل است و تنها تعداد انگشت شماری هنوز به نرخ تکمیل ۹۰ درصد نرسیده‌اند. از میان فازهایی که هنوز کاملا توسعه پیدا نکرده‌اند زنگنه تاکید کرده که فاز ۱۴ تا پایان سال ۱۳۹۸ (۲۰ مارس سال ۲۰۲۰) به مرحله بهره برداری می‌رسد. این اظهارات پس از اعلام آماده شدن نصب سومین سکوی این میدان فراساحلی در نقطه تعیین شده از سوی شرکت نفت و گاز پارس مطرح شده است. این سکو زمانی که به مرحله بهره برداری برسد، ۱۴.۱ میلیون متر مکعب در روز گاز طبیعی تولید خواهد کرد. دو سکوی بی و دی فاز ۱۳ که تولید ۵۷ میلیون متر مکعب در روز گاز طبیعی را هدف گرفته است، درست پیش از توسعه فاز ۱۴ برای فعالیت آماده می‌شوند.

به این ترتیب در زمان راه اندازی، زمینه برای تولید حدود ۲۸ میلیون متر مکعب در روز گاز طبیعی به علاوه ۷۵ هزار بشکه در روز میعانات و سایر محصولات مرتبط فراهم می‌شود. در بخش فراساحلی SP۱۳ که در بخش شمال غربی این میدان گازی وجود دارد، ۳۸ چاه فراساحلی حفاری شده‌اند و تحویل گاز به پالایشگاههای واقع در ساحل قرار است پس از این که یک خط لوله فراساحلی آماده انتقال گاز برای تولید گاز شیرین، اتان، پروپان، بوتان، میعانات گازی و محصولات سولفور شد، آغاز شود. برای این منظور یک واحد چهارم اکنون آماده است که امکان فرآوری حداکثر ۵۷ میلیون متر مکعب در روز ظرفیت گاز را فراهم می‌کند و این گاز به سیستم ایران گاز ترانک لاین تزریق می‌شود. تولید هدف گذاری فاز ۱۱ که ۵۷ میلیون متر مکعب در روز گاز طبیعی و ۷۰ هزار بشکه در روز میعانات و سایر محصولات مرتبط است، اکنون با فاز ۲۵ تقسیم می‌شود که هر دو تا زمان بازگشت چین، تا جای ممکن توسط شرکتهای داخلی ساخته خواهند شد.

پیش از اعلام اخیر آمادگی این فازهای جدید، تاکید شده بود که فازهای ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰ و ۲۱ تا پایان سال ۱۳۹۸ ( ۲۰ مارس سال ۲۰۲۰ ) به طور کامل راه اندازی خواهند شد. توسعه این فازها در جریان بود تا این که آمریکا در ماه مه سال میلادی گذشته از برجام خارج شد. قرار بود فاز ۲۱ به همراه فاز ۲۰ مشترکا ۵۱ میلیون متر مکعب در روز گاز تولید کنند و در حال حاضر حدود ۳۰ میلیون متر مکعب در روز تولید می‌کنند. یک سوم از این میزان در تاسیسات پالایش فاز ۲۰ و ۲۱ فرآوری می‌شود و باقی در پالایشگاههای فاز ۱۵ و ۱۶ شیرین می‌شود. زمانی که واحدهای دوم و سوم پالایشگاه فاز ۲۰ و ۲۱ راه اندازی شوند، در این صورت همه ۵۱ میلیون متر مکعب در روز گاز این دو فاز در این تاسیسات فرآوری می‌شود تا در سیستم ایران گاز ترانک لاین ۸ برای استفاده توسط بخش نیرو تزریق شود و منابع دیگر نفت و گاز برای صادرات آزاد شود. با افزوده شدن پلتفرم ۱۹ بی، فاز ۱۹ اکنون حدود ۴۵ میلیون متر مکعب در روز گاز طبیعی تولید می‌کند در حالی که هدف کلی تولید، ۵۷ میلیون متر مکعب در روز گاز طبیعی بعلاوه ۸۰ هزار بشکه در روز میعانات گازی، ۴۰۰ تن در روز سولفور، ۱.۵ میلیون تن گاز نفتی مایع (LPG) و یک میلیون تن اتان در سال تولید مانده است.

حالا دو روز پیش بر اساس گزارش اویل پرایس، تاکنون حدود ۳۳ میلیارد دلار برای فازهای پارس جنوبی که راه اندازی شده‌اند، هزینه شده است و حداقل ۹۰ میلیارد دلار دیگری برای راه اندازی فازهای باقی مانده و افزایش ظرفیت همه فازها به تولید هدف گذاری شده برای آنها لازم است. به گزارش ایسنا به نقل از اویل پرایس، ایران در حال حاضر سرگرم اهداف تولید نفت و بخش پتروشیمی است و هفته گذشته اعلام کرد که تا پایان سال ۱۳۹۹ به هدف تولید گاز دست خواهد یافت. همزمان اعلام کرد که پالایشگاه ستاره خلیج فارس ظرفیت پالایش خود را افزایش داده است.

بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران هفته گذشته اظهار کرد که با سرمایه گذاری روسیه و چین، تجهیزات، فناوری و تخصص لازم، پارس جنوبی تا پایان امسال از ظرف تولید روزانه ۷۵۰ میلیون متر مکعب فراتر خواهد رفت و مجموع ظرفیت تولید روزانه گاز طبیعی کشور را به یک میلیارد متر مکعب خواهد رساند. دو مرحله اول توسعه فراساحلی فاز ۱۱ به شکل پتروپارس محول شده و تولید این فاز به پالایشگاههای عسلویه و کنگان در استان بوشهر منتقل می شود و جکت سکوی این فاز در جزیره قشم آماده نصب است.

طبق طرح‌های پتروپارس، فاز ۱۱ در دو مرحله یکپارچه و متوالی توسعه خواهد یافت و هر مرحله ۱۵ چاه دارد و هدف تولید روزانه ۵۶ میلیون متر مکعب گاز به همراه ۷۵ هزار بشکه میعانات گازی را هدف گرفته است. بعلاوه به منظور اطمینان از توزیع گاز به پالایشگاه‌های مربوطه، دو خط لوله ۳۲ اینچی به طول بیش از ۲۷۰ کیلومتر احداث و نصب خواهند شد.

منابع آگاه ایرانی هفته گذشته در گفت و گو با اویل پرایس اظهار کردند که حدود ۳۳ میلیارد دلار آمریکا تاکنون برای توسعه پارس جنوبی هزینه شده و درصد بسیار بالایی از کار در همه فازها تقریبا تکمیل شده و تنها شماری از آنها هنوز به نرخ تکمیل ۹۵ درصد نرسیده است.

حالا با اخباری که از توسعه و تکمیل این میادین گازی و میزان برداشت ایران از آن‌ها به گوش می‌رسد، شاید بتوان امید داشت که در میانه بحران اقتصادی ناشی از تحریم، کاهش بهای نفت و کورنا، صنعت گازی کشور تا حدی بتواند از آسیب به پیکره اقتصاد ایران جلوگیری کند.