سینمای ایران؛ مدعی استقلال و مشتریِ دولت...!

سینمای ایران در یک دهه اخیر، جدا از معضلات ساختاری ، بستری برای ورود و خروج پول های مشکوک شده است. این روند با توجه به دخیل بودن دولت و نهادهای زیرمجموعه آن، دست کم در ۸۰ درصد از بستر این حوزه، باعث شده تا مدیران دولتیِ سینما را مانند برخی از دستگاه های اجرایی کشور مجاب کند، تا برای برای پوشش ناکارآمدی خود اقدام به آمارسازی و بیلان سازی کنند؛ به ویژه به این دلیل که بخش اعظم بودجه دولت در سینما ، مربوط به نهادهای دولتی چون «بنیاد سینمایی فارابی»، «موسسه سینما شهر»، «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» و … می شود؛ بودجه هایی که توجیه اقتصادی بسیاری از آن ها علی رغم شفاف سازی سازمان سینمایی، مشخص نیست!

انتشار گواهی مالکیت و میزان و درصد سهامِ مالکانِ ۱۰۲۹ فیلم سینمایی که اخیرا از مجرای سازمان سینمایی انجام شده، واکنش های بسیاری به دنبال داشته است. سازمان سینمایی پیشتر هم فهرست سرمایه گذاران فیلم های حاضر در «سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر» را رسانه ای کرده بود. اما جدول اخیر، پر داده است و بی نظم. فیلم ها نه بر اساس سال بلکه به ترتیب حروف الفبا مرتب شده اند که خواه ناخواه کار مخاطب را در بررسی دقیق فیلم ها دشوارتر می کند. آن چه در مرور تیتروار ، توجه را جلب می کند ، مشارکت گسترده «بنیاد سینمایی فارابی» در تولید است که با یک سرچ ساده در جدول، ما را به عدد ۲۲۹ بار تکرار نام «فارابی» در جدول می رساند، مشارکتی که یا به صورت مستقیم و میانگین بیش از ۵۰ درصد در مالکیت فیلم است و یا تسهیلات ارائه شده در قالب وام؛ وامی که میانگین آن تنها در سال هفتاد و ورود فارابی به سینما، بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیون ریال و در دهه ۸۰ تا ۹۰ بین ۶۰۰ میلیون ریال تا ۵ میلیارد ریال است.

فهرست به ما می گوید نهادهای دولتی، چه «بنیاد سینمایی فارابی»، چه «حوزه هنری»، چه «سازمان اوج»، چه «انجمن سینمای دفاع مقدس»، چه «موسسه شهید آوینی» و… بسیار به تولید در سینمای ایران علاقه مند بوده اند و حالا سوال این است آیا این سرمایه گذاری در حوزه اکران، توزیع و تبلیغات نیز وجود داشته است؟ فهرست به ما می گوید خیر! نتیجه این است که برخی فیلم ها بدون مخاطب مانده اند.

اما با نگاه به سوی دیگر ماجرا خواهیم دید که بخش عمده ای از فیلمسازانی که در دهه ۸۰ و ۹۰ همواره به سینمای دولتی و حکومتی طعنه و تعریض داشتند، همه نمک گیر «بنیاد سینمایی فارابی» هستند؛ مثلا فارابی مالک ۲۵درصد تازه ترین ساخته علیرضا رئیسیان است!

نمونه های دیگر فیلم هایی از این دست به شرح زیر است:

البته در این لیست، نام فیلم «بنفشه آفریقایی» (کارگردان: مونا زندی، تهیه‌کننده: علیرضا شجاع نوری) به چشم می خورد که ۲۰ درصد از سهام فیلم به «موسسه سیمای مهراندیشان» گره خورده است؛ مدیرعامل این موسسه، سیدمحمود رضوی تهیه کننده «ماجرای نیمروز: رد خون» است که بسیاری از پیش او را به عنوان مشاور محمدباقر قالیباف، رییس مجلس وقت می شناسند!

حوزه هنری؛ مشارکت دائم و کم بازده در سینما طی چهل سال!

طبق داده های این جداول، تقریبا مالکیت بیش از ۹۰ درصد از فیلم های خاطره انگیز دهه ۶۰ و نیمه اول دهه ۷۰، با «حوزه هنری» و «بنیاد سینمایی فارابی» بود. به عنوان مثال مالکیت «مهاجر» ابراهیم حاتمی کیا، «مدرسه موش ها» مرضیه برومند و «کلوزآپ» عباس کیارستمی با فارابی، مالکیت «آدم برفی» داوود میرباقری با «حوزه هنری» و مالکیت اغلب فیلم های آن سال های محسن مخملباف نیز با «حوزه هنری» بود! با سرچ نام «حوزه هنری»، به ۶۲ آیتم از مشارکت این ارگان دولتی در سینما بر می خوریم. میانگین میزان مشارکت «حوزه هنری» در این آثار بین ۵۰ تا ۷۰ درصد است. ضمن این که در بسیاری از فیلم های دهه ۶۰ تا نیمه اول دهه ۷۰ ، خصوصا در بعضی از آثار مخملباف، حوزه خود تولید کننده و مالک اصلی فیلم است.

نمونه های دیگر از مشارکت حوزه هنری با بنیاد فارابی و اسامی خاص به شرح زیر است:

علی رغم مشارکت همه جانبه «سازمان اوج» در تولیدات سینمایی، با سرچ در جدول منتشر شده از سهم مالکان، به هیچ نتیجه ای نمی رسیم! به این معنا که اوج در هیچ یک از فیلم های سینمای ایران تا به این لحظه مشارکت نداشته و مالک نیز نبوده است!! گویی سیستمی در جدول تعبیه شده که تنها با نام برخی فیلم ها مانند «بادیگارد» به اوج برسید! روزنامه جام جم در یک جمع بندی، به نام افرادی چون عبدالرضا کاهانی، جعفر پناهی و محمد رسول اف، اصغر فرهادی، شهرام مکری، محمد مهدی عسگرپور و مصطفی کیایی که جز فیلم اولش نامی از او نیز در میان نیست اشاره می کند. همچنین نام محمد امامی نیز جز به عنوان مالک ۵۰ درصد از سهام فیلم «خوب، بد، جلف»، در جای دیگری از این جدول ذکر نشده که این نیز سوال برخی رسانه ها از سازمان سینمایی است. با این حال موسسه «تصویر گستر پاسارگاد» سهام دار کل فیلم «گینس» به تهیه کنندگی سعید ملکان بوده که البته محمد امامی رییس هیات مدیره آن است! در توضیح این روند می توان افزود که این کاستی می تواند به این دلیل باشد که به نام فیلم های غایب، هنوز پروانه مالکیتی صادر نشده است یا فیلم دارای مشکل پرونده‌ای است.

«بانک پاسارگاد» در فیلم های دیگری نیز مشارکت و سهم مالکیت دارد؛ مشارکتی که با همراهی «شرکت سرمایه گذاری پارس آریان» به مدیریت علی اکبر امین تفرشی، سهمی ۷۵ درصدی را برای این بانک در این فیلم ها شامل می شود.

البته جای فیلم های «جدایی نادر از سیمین»، «طبقه حساس»، «ملبورن» و «بهمن» نیز که با مشارکت بانک «پاسارگاد» ساخته شده اند در این جدول خالی است. جدا از نام ارگان های پرتکرار در سینما، این بار افشای مشارکت اوقاف در فیلمسازی نیز کاملا ثابت می کند که سینمای ایران به هرچیزی شبیه است جز حوزه مستقل! سازمان اوقاف، مالک ۱۱.۶درصد از سهام فیلم تاریخی و پرهزینه «ملک سلیمان» معرفی شده است. این فیلم به کارگردانی شهریار بحرانی با بودجه پنج میلیاردی تولید شد. بودجه این فیلم مبلغ ۴ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان بود که توسط مجلس تصویب شد و اوقاف نیز با بودجه بیش از ۶۰۰ میلیون تومان، به سهامداران این فیلم پیوست.

سینمای ایران به خاطر درهم تنیدگی و وابستگی به بودجه رسمی، هیچ گاه نتوانسته به لحاظ اقتصادی، موجودیت مستقلی از خود نشان بدهد. اما این فهرست، نام های تازه تری را نیز افشا کرده است. مهر ماه سال گذشته، در حالی که شمارش معکوس برای پایان سرویس‌های ارزش افزوده، به دلیل فساد و تقلب گسترده در این خدمات، آغاز شده بود، سایت خبری «جماران» از نقش مهرداد بذرپاش در سرویس‌های ارزش افزوده و عضویت او در هیات مدیره شرکت توسکا نوشت. هرچند بذرپاش هرگونه نقش در این سرویس های ارزش افزوده را تکذیب کرد اما با انتشار سند مالکیت فیلم های سینمایی، نام شرکت «توسکا» دوباره ذهن ها را به سمت رییس تازه دیوان عالی کشور معطوف کرد! طبق این جدول، ۲۰ درصد از سهام فیلم «ماجرای نیمروز: رد خون» متعلق به شرکت توسعه کسب و کار «توسکا» است. گویا مهرداد بذرپاش، جدا از علاقه به مطبوعات، همراهیِ محمود احمدی نژاد در دولت و شهرداری به عنوان مشاور و مدیر عامل برندهای خودرویی (پارس خودرو و سایپا)، به سینما نیز علاقمند است!

سجاد علیجانی، سرمایه‌گذار نوظهور سینما که گفته شده پیشتر در تجارت بیت کوین بود، سهام دار چهار فیلم اعلام شده: صد درصد سهام «ما همه با هم هستیم» (رضا میرکریمی) و «آپاچی» (آرش معیریان)، ۸۰ درصد سهام «روزهای نارنجی» (آرش لاهوتی) و ۵۰ درصد سهام «جهان با من برقص» (سروش صحت) است. کانال کات برای نخستین بار در ۳۰ فرودین ۱۳۹۷ اخبار مربوط به پروژه بیست میلیاردی مشترک رضا میرکریمی (تهیه‌کننده) و کمال تبریزی (کارگردان) با عنوان «ما همه باهم هستیم» را منتشر کرده بود؛ پروژه‌ای که ستاره‌هایی نظیر مهران مدیری و محمدرضا گلزار بابت ۵ روز کار در این پروژه مبالغی معادل یک میلیارد و دویست میلیون تومان و یک میلیارد و هفتصد میلیون تومان دریافت کرده بودند. او همچنین اسپانسر برنامه‌ «برنده باش» با اجرای محمدرضا گلزار بود و طبق اخبار غیر رسمی، در جشنواره‌ ملی فیلم فجر هم با سامانه‌ «تیک» به عنوان اسپانسر حضور داشت و در اکران نوروز سال گذشته نیز، در فیلم «رحمان ۱۴۰۰» مشارکت داشت. اسپانسر جشنواره‌ جهانی فجر که رضا میرکریمی، در نهایت نام او را در مصاحبه با صبح نو افشا کرد نیز، سجاد علیجانی بود. البته در ماجرای فساد مالی سریال «شهرزاد» نیز، نام علیجانی زینت بخش پرتیترترین اخبار بود که توضیح بیشتر در این مورد، از حوصله این گفتار خارج است!

مالک ۱۰ درصد از سهام فیلم «غلامرضا تختی» به تهیه‌کنندگی سعید ملکان، نامی آشنا در سینما و سیاست ایران است. مرتضی اصفهانی (قبه)،چهره امنیتی سابق و نزدیک به سعید امامی است که یکی از معدود موارد قابل اشاره، حضور او در پروژه فیلم «مرسدس» است که در تیتراژ پایانی از او تشکر شده بود! البته در تیتراژ پایانی «سلطان» نیز از شخصی به نام «حسین اصفهانی» در کنار «ابوالقاسم طالبی» و «اکبر نبوی» تشکر شد! با این اوصاف به نظر می‌رسد سابقه حضور مرتضی اصفهانی در سینما به مراتب دیرپاتر از سال‌های اخیر است! او در سی و چهارمین و سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر نامزدِ سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه برای فیلم‌های «امکان مینا» و «شبی که ماه کامل شد» بود. او نویسنده طرح اولیه فیلم «روز صفر» (اثر سعید ملکان) نیز هست.

اسامی ذکر شده خود به تنهایی گویای حال روز سینمای ایران در چهل سال گذشته است. سینمایی که هم نمایندگان جناح های سیاسی را در خود جای داده و هم نیروهای امنیتی سابق را! سینمایی که در آن، به گواه همین جداول منتشر شده، دیگر کسی نمی توانند ادعاهای پرطمطراق مبنی بر استقلال و طعنه به سینمای دولتی را به راحتی مطرح کنند، سینمایی چند پاره که آرام آرام ستون هایش فرو می ریزند تا در بیغوله باقی مانده، هر طیف وامانده و ناخوانده ای جولان دهد…!