شهرداری و میراث بگویند چند سنگ‌قبر ابن‌بابویه برداشته شده؟

نخستین گورستان شهر ری و دومین گورستان تهران است؛ «ابن بابویه» ، انگار از قطار توسعه جامانده اما بوی تاریخ از وجب به وجب آن به مشام می رسد. انگار با گام برداشتن بر خاک این منطقه ، فریم های سیاه و سفید عکس های قدیمی را مرور می کنی. از شاعر و نویسنده گرفته تا قهرمان ملی، هنرمند، صوفی و عابد… قبرستانی که سندش را به نام محمد بن بابویه معروف به شیخ صدوق، یکی از فقها و دانشمندان شیعه زده‌اند. قبرستان «ابن بابویه»، قبل از حکومت ناصرالدین شاه، کشتزار و باغ بسیار وسیعی بود، اما به دنبال پیدا شدن جسد سالم فردی در سرداب باغ که متعلق به شیخ صدوق بود، آرامگاهی برای شیخ صدوق شد و با گذر تاریخ، چهره های بسیاری از جمله علی‌اکبر دهخدا، حسین فاطمی، غلامرضا تختی، میرزاده عشقی، سید اشرف‌الدین گیلانی، محمدعلی فروغی (ذکاءالملک)، اشرف‌الملوک قاجار (فخرالدوله)، حسین بهزاد (بانی سبک مینیاتور تهران)، کشته‌شدگان قیام ۳۰ تیر و… را در خاک خود پوشاند!

شکاف تاریخ ابن بابویه به مدد مدیران!

حال تاریخ دارد از شکاف ایجاد شده بر قبور، بر زمین و بر خاک «ابن بابویه» می گریزد و این آرامستان نیز می رود تا مانند دیگر همتاهای خود چون «امامزاده عبدالله» در همان شهر ری، «دارالسلام» در شیراز، «تخت فولاد» در اصفهان و «شاه‌ عبدالعظیم حسنی(ع)» بعد از ۲۰۰ سال عمر با عزت؛ به بهانه توسعه و بهسازی، رنگ و شکلی امروزی به خود بگیرد و به اصطلاح نو نوار شود. به بیان دیگر، در ابن‌بابویه طرح توسعه‌ شبستان در حال انجام است در حالی که بنای موجود متعلق به ۱۵۰ سال پیش است و کاشی‌کاری‌های دوره‌ قاجار را می‌توان روی دیواره‌های این بنا مشاهده کرد. قرار بود شبستان این مجموعه از هر طرف به اندازه‌ بیست متر توسعه یابد و به همین منظور، تعدادی از قبور واقع در این محدوده تخریب شده و برخی سنگ‌قبرهایی که مسئولان آستان می‌گفتند در همان جاهای نخست جانمایی خواهد شد و جابه‌جا نمی‌شوند از میان رفت، به‌گونه‌ای که برخی شواهد حاکی از آن است که این سنگ قبرها در اثر برخورد با لودر شکسته و در محوطه رها شده‌اند.
هر چند پیش از این نیز بخشی از گورستان «ابن بابویه» به نام طرح ساماندهی، تخریب شد و ساخت مقبره جدید در اواخر دهه ۱۳۸۰ برای «شیخ صدوق» بخش قابل توجهی از قبرهای تاریخی «ابن بابویه» را نابود کرد. سال ۱۳۹۰ نیز، تصاویری از سنگ قبرهای تاریخی تخریب شده در گورستان «ابن بابویه» منتشر شد؛ تصاویر نشان می دادند که چگونه گورهای تاریخی جاکن شده بودند و بهانه تخریب برخی آن ها، اجرای طرح توسعه شبستان آرامگاه شیخ صدوق و ساماندهی قبرهای گورستان بود. در همان زمان متولیان گورستان ادعا کرده بودند که در این بازسازی، هیچ سنگ قبری خراب نمی شوند و اگر سنگی از جای خود برداشته شود، پس از اجرای طرح دوباره در همان مکان جای می گیرد. اما چنین نشد و سنگ قبر سیدحسن شجاعت نیز تخریب شد. حال نیز همان ادعاها در حالی به قوت خود باقی است که در همین روند همسان سازی، سنگ قبر «محمد علی فروغی»، مشروطه خواه و سیاستمدار سرشناس ایرانی شکسته شد!
فراموش نشود که گورستان ابن بابویه ، در تاریخ ۵ دی ۱۳۷۵ ثبت ملی شد و حال متولی میراث فرهنگی کشور، که بر پایه‌ آیین‌نامه‌ ثبت ملی می‌تواند مانع کارهای ضد فرهنگیِ انجام‌شده شود، در مقابل این تخریب ها سکوت کرده است! در مواردی حریمِ منظر این محوطه‌های ثبت‌شده نیز رعایت نشده و هم‌چون مورد امام‌زاده عبداللهِ شهر ری، با تاریخِ صفویه، مجوز ساختِ ساختمان سیمانی و سیاهی در ضلع جنوب شرقی‌اش داده شده است. کانال دیده بان میراث در گزارشی می نویسد، هنوز طرح توسعه‌ شبستان به مراحل پایانی نرسیده، درختانِ ورودی به شبستان، بر خلاف بارها نظر صریح رهبر انقلاب در این باره، قطع و برخی از سنگ‌های تاریخی کنار بقعه رها شدند، به‌گونه‌ای که قبوری چون دختر مظفرالدین‌شاه، که قبلا با سنگ شکسته‌ای نمایان بود، اکنون اثری از آن قابل مشاهده نیست. شنیده می‌شود حتی قبرهایی جدید در این محوطه‌ تاریخی، که وزارت کشور از سال ۱۳۷۳ دستور منع دفن مردگان را در آن صادر کرده ‌است، فروخته می‌شود!

میراث پاسخ دهد!

به این ها اضافه کنید حفاری‌های جدید در ابن بابویه را که ظاهرا برای حفر چاه است و همراه خاک بقایای آثار تاریخی دیده می‌شود. میراث‌باشی در گزارشی ادعا کرده که سال گذشته در انتهای گورستان ابن بابویه جایی که به مسجد ماشالله می‌رسید، طی حفاری غیر مجاز به تعدادی سکه رسیدند که حفاران با حضور دستگاه نظارتی و قضایی بازدداشت شدند. از هفته قبل، حفاری در ابن بابویه و در همان محدوده برای اقداماتی در حال انجام است. گفته می‌شود که در این محدوده مشغول کندن چاه‌های عمیق و تونل برای جمع‌آوری آب‌های سطحی هستند. اما با توجه به اتفاقات رخ داده اکنون چهار موضوع مهم مطرح است:
۱. چرا همه نوروز یاد ساخت و ساز می‌افتند؟
۲. فرماندار جدید شهرری، دستگاه نظارتی و میراث‌ فرهنگی از این حفاری‌ها خبر دارند؟
۳. ایا میراث فرهنگی مجوزی برای این حفاری‌ها صادر کرده؟!ناظر این پروژه‌ها کیست؟۴. مگر حفار معمولی قدرت تشخیص اثار تاریخی را دارد که بی‌محابا حفاری و طرح بهسازی و...انجام می‌شود؟

میراث فرهنگی تنها متولی قانونی نظارت بر پیرایش آرامگاه ابن بابویه است!

«محمد جواد حق شناس»، عضو پیشین شورای شهر تهران و استاد دانشگاه، با اشاره به نقش اوقاف در پیرایش «ابن بابویه» به شکل غیر استاندارد، پیشتر به «فراز» گفت: «سال گذشته و طی بازدیدی که از سه آرامستان در منطقه شهر ری، به مناسبت مراسم سی تیر داشتم، متاسفانه باخبر شدم که علی رغم اعتراضات گسترده فعالان شهری و میراث فرهنگی، روند همسان‌سازی قبور در آرامستان ابن بابویه کماکان در حال انجام است. به لحاظ ساختاری در این منطقه، سازمان اوقاف خود را متولی می‌داند اما نگاهی که برای پیرایش این مجموعه ها دارد چندان با استاندارد های مورد نظر در سازمان میراث فرهنگی یک سو نیست کما اینکه بعضا در تضاد و تقابل نیز هست. با این حال وزارت میراث فرهنگی به لحاظ قانونی این اختیار را دارد که در رابطه با اماکن و ابنیه تاریخی که به ثبت ملی رسیده ورود کند و روند انجام این همسان سازی را مورد نظارت قرار دهد، به عبارت دیگر میراث فرهنگی تنها متولی قانونی برای ورود به این ماجراست که سکوت کرده است!»

حق شناس در توضیح دلایل موازی کاری که در امتداد آن تاریخ ابن بابویه در معرض خطر است ادامه داد: «در ماجرای ابن بابویه معضلِ ذی نفعان متفاوت با دیدگاه و اشراف متفاوت از تاریخ مطرح هستند. عده‌ای از شهرداری انتظار ورود را دارند، باید اضافه کنم، شهرداری مدیر و متولی آرامستان‌های در حال بهره برداری مانند بهشت زهرا است اما در آرامستان های متروک چون ابن بابویه که عمدتا وضعیت وقف دارند، سازمان اوقاف خود را مدعی می داند و در این مکان ها متولی هایی نیز گمارده است».

حق شناس با اظهار امیدواری برای نجات ابن بابویه اظهار کرد: «در ماجرای تخریب گورستان امام زاده عبدالله، ماجرای خروج سنگ قبور از کشور مطرح بود که شرایط را بحرانی‌تر از حال می کرد؛ بخشی از دارایی موزه های بزرگ جهان همین سنگ های مقبره‌هایی است که از کشورهای اسلامی برده شده است. اما در ابن بابویه، جای امیدواری است که بخش عمده ای از سنگ ها حفظ شده اما میراث باید صراحتا بگوید چه تعداد سنگ موقع اصلاح برداشته می شود و تمام این موارد باید در قالب صورت جلسه ای به لحاظ حقوقی و حقیقی منتشر شود».

البته تلاش خبرنگار «فراز» برای مصاحبه با مدیران وزراتخانه میراث و گردشگری در رابطه با وضعیت نگران کننده آرامگاه «ابن بابویه» نیز به بوق ممتد و سکوت رسید. در نهایت خطاب به سازمان اوقاف نیز باید گفت که بسیاری از آثار تحت نظارت تان شامل کلیه موقوفات، امامزادگان، مساجد، برخی قبور و بقعه‌ها، جزیی از میراث فرهنگی و بناهای تاریخی این مملکت است. به بهانه مرمت، نوسازی، توسعه و بهسازی هر روز کلنگ به دست یک بخش از این‌آثار را تخریب نکنید!