تریاک؛ دوای طالبان برای اقتصاد بیمار افغانستان!

راضیه محمدی

سعید خوستی، سخنگوی وزارت امور داخله حکومت‌طالبان هفته گذشته در یک توئیت اعلام کرده بود که معینیت مبارزه با مواد مخدر این وزارت‌ با ایجاد کارخانه‌ پروسس چرس/حشیش توسط شرکت ادویه‌سازی استرالیایی «Cpharm» در افغانستان موافقت کرده‌است. وی همچنین گفته بود تمام مراحل قرارداد با این شرکت تکمیل شده و قرار است این شرکت به مبلغ۴۳۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری کند. اما یک روز بعد، شرکت استرالیایی سی‌فارم در بیانیه‌ای هرگونه توافق و قرارداد با طالبان را تکذیب کرد و گفت که سی‌فارم یک شرکت تولیدی نیست؛ بلکه صرفا مشاوره صحی ارائه می‌کند.

سخنگوی وزارت داخله طالبان در پاسخ به شرکت استرالیایی در توئیتی با عنوان «وضاحت» نوشته است که گفتگوی طالبان در زمینه مشتقات چرس/حشیش با یک شرکت »آلمانی« با نام مشابه بوده است نه شرکت «استرالیایی».

 در حالی‌که در زمان دولت‌پیشین، کشت، فروش و قاچاق چرس/حشیش غیرقانونی بود. طالبان نیز پس از تسلط دوباره بر افغانستان، وعده کرده بودند تولید مواد مخدر، از جمله چرس/حشیش را به صفر می‌رسانند و ذبیح‌الله مجاهد؛ سخنگوی طالبان در اولین مصاحبه رسمی خود اعلام کرده بود: قصد جدی امارت اسلامی برای توقف تجارت مواد مخدراست. اما چرا طالبان بعد از روی کار آمدن حکومت‌شان برای بهبود و رونق اقتصادی کشور از راه مواد مخدر می‌خواهند به ثروت برسند؟ در حالی‌که اولین اقدام‌شان جمع‌آوری معتادان از سطح شهر کابل و فرستادن آن‌ها به مراکز ترک اعتیاد بود.

افغانستان از چه زمانی بزرگترین تولید کننده مواد مخدر به‌خصوص تریاک شد؟

کشت مواد مخدر در افغانستان پیشینۀ طولانی دارد. پیش از دوران جنگ سرد، خشخاش در این کشور کشت می‌شد و در دوران جنگ سرد نیز وجود داشت. اما در زمان جنگ‌های داخلی، افغانستان یکی از کشورهایی به شمار می‌رفت که بیشترین مقدار مواد مخدر جهان را تولید می‌کند. موسسه مطالعات راهبردی شرق در مقاله‌ای در سال ۱۳۹۶با عنوان «بررسی سیاست‌های مبارزه با مواد مخدر آمریکا در افغانستان» نوشته است: «تولید تریاک افغانستان بین سال‌های ۱۹۷۹ و ۲۰۰۲ بیش از ۱۵ برابر رشد داشته است. افغانستان به بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک جهان تبدیل شد و تقریباً سه‌چهارم تولید جهانی تریاک را انجام می‌دهد.»

آمار کشت مواد مخدر از سال ۱۹۹۴ میلادی الی ۲۰۲۱  

به استناد گزارش‌های UNODC، سال 1994 و در آغاز حکومت امارت اسلامی، 71470 هکتار از زمین‌های افغانستان زیر کشت خشخاش بود. درآ‌ن سال، ولایت هلمند (جنوب) با 29579 هکتار، کانون اصلی کشت محسوب می‌شد و ننگرهار (شرق) با 29081 هکتار، اروزگان (مرکز) با 6211 هکتار، قندهار (جنوب شرق) با 4034 هکتار و بدخشان (شمال شرق) با 1714 هکتار در رده‌های بعدی کشت خشخاش افغانستان بودند.

سال 1999، وسعت کل مزارع خشخاش افغانستان، 90983 هکتار بود و در این سال 4581 تن تریاک از مزارع خشخاش به دست آمد درحالی‌که هر کیلو تریاک تازه 72 دلار پای مزرعه فروخته می‌شد.

سال 2000، از 82172 هکتار مزرعه خشخاش، 3275 تن تریاک به دست آمد و هر کیلو تریاک تازه در ولایت بدخشان، 52 دلار فروخته شد. سال 2000، 91 درصد از خاک افغانستان تحت کنترل طالبان بود و 96 درصد از مزارع خشخاش در محدوده نفوذ طالبان قرار داشت.

تا سال 2001، سطح کشت خشخاش به 7606 هکتار کاهش یافت (74566 هکتار کمتر از سال 2000) و 185 تن تریاک تولید شد (3115 تن کاهش نسبت به تولید سال 2000) دو سال بعد از حمله نظامیان امریکا به افغانستان، سال 2003، 80 هزار هکتار از زمین‌های افغانستان به مزرعه خشخاش تبدیل شده بود (72394 هکتار افزایش نسبت به سال 2001) و در این سال 3600 تن تریاک تولید شد (3415 تن افزایش نسبت به سال 2001) و هر کیلو تریاک تازه، 283 دلار به دلالان فروخته شد. (231 دلار گرانتر از سال 2000).

به استناد گزارش سازمان ملل، در سال 2003، 264 هزار خانواده افغان با جمعیتی معادل یک میلیون و 716 هزار نفر (7 درصد جمعیت سال 2003 افغانستان) مشغول به کشت خشخاش بودند.

آوریل 2021، کارشناسان UNODC در گزارش جدید از مونیتورینگ تولید موادمخدر در افغانستان، نوشتند که در سال 2020، 224 هزار هکتار زمین زیر کشت خشخاش بوده (144 هزار هکتار بیشتر از وسعت سال 2003) که از هر هکتار هم به‌طور متوسط 28 کیلو و در مجموع، 6300 تن تریاک به دست آمده (2700 تن بیشتر از مجموع تولید سال 2003) و هر کیلو تریاک تازه، 42 دلار به دلالان فروخته شده است (189 دلار ارزان‌تر از سال 2003) .

چرس/ حشیش بعد از تریاک

چرس/ حشیش (hashish) ماده‌ای است که از تریکوم ( کرک یا زائده‌های نازک مو مانند) که روی گیاه شاهدانه، گل، برگ و ساقه آن می‌روید، استخراج می‌شود در واقع حشیش نام مختصر بوته شاهدانه است که در فصل بهار می‌روید.  سازمان ملل، افغانستان را علاوه بر تولید کننده تریاک، بزرگترین تولید کننده چرس/ حشیش نیز اعلام کرده است.

با بته فقیری می‌خواهند افغانستان را از فقر نجات دهند

دسترسی‌آسان چرس/حشیش در مناطق مختلف افغانستان همراه با عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نبود سیاست کنترل‌گر در برابر مواد مخدر از سوی حکومت‌های قبلی تا جایی این مواد را میان مردم نهادینه کرده که بدل به فرهنگ عمومی شده است و از آن به اسم »بته فقیری« یاد می‌کنند.

بر اساس گزارش نهادهای بین‌المللی، طالبان قبلا در مناطق تحت تسلط‌شان از مزرعه‌داران و آزمایشگاه‌هایی که در آن‌جا تریاک به هیروئین تبدیل می‌شد و نیز از کسانی که مواد مخدر قاچاق می‌کردند، مالیات می‌گرفتند. نتیجه برآورد نهادهای بین المللی در سال‌های قبل، سهم سالیانه طالبان از تجارت غیرقانونی مواد مخدر، بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار بوده است.

هرچند پیش از این بخش عمده‌ای منابع درآمد طالبان از مواد مخدر تامین می‌شد. چه در دوره حکومت خود و چه پس از آن پیوسته از کشت خشخاش و قاچاق مواد مخدر به ‌عنوان یک منبع درآمد استفاده کرده اند اما در حال حاضر زمینه اشتغال‌زایی برای شمار زیادی از افغان‌های ساکن در افغانستان و استفاده آن در ساخت‌داروها و یک نوع کرم را از دلایل قانونی‌کردن این مواد عنوان کرده اند که به گفته‌ی کارشناسان این حوزه این‌‌ حرف‌ها، توجیهات بیش نیست و هدف اصلی، از سرگیری تجارت گذشته‌ و رسیدن به اهداف از قبل تعیین شده‌ی شان است.

به اساس آمار سال‌های قبل، ۸۳ درصد فرآورده‌های مواد مخدر افغانستان از کشت‌زارهایی برداشته شده که زیر حاکمیت گروه طالبان بوده است و این گروه از سود کشت و قاچاق مواد مخدر که به دست می‌آوردند را برای جنگ در برابر نیروهای امنیتی و حمله‌های تروریستی در افغانستان هزینه می‌کردند.

همچنین در دوره اول حکومت طالبان در سال‌های 1996 الی 2000 در اخبار نیمه‌رسمی اعلام شده بود که ملا عمر از هیروئین به اسم سلاح یاد کرده و صادرات آن‌را برای مبارزه با غرب و دولت‌های استعماری مباح و  واجب دانسته است. این در حالی است که چندی‌پیش نیز دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد از افزایش هشت درصدی تولید مواد مخدر در افغانستان پس از تسلط طالبان خبر داده بود.