واکسن‌های آستارازنکا و پاستوکووک تاریخ مصرف گذشته‌اند

شک در واکسیناسیون که از عدم اعتماد به مکانیزم مدیریت بحران کشور سرچشمه می‌گیرد، در یک کلام، می‌تواند فاجعه آفرین باشد. با وجود انتشار گزارش‌ها و مستنداتی از تزریق واکسن‌های کرونایی که تاریخ‌ مصرف آن‌ها ‌گذشته است در برخی مراکز درمان ایران، مقامات وزارت بهداشت هم‌چنان این موضوع را انکار می‌کنند. در روزهای گذشته شماری از شهروندان عکس‌هایی را از واکسن‌های کرونا که در برخی مراکز واکسیناسیون در تهران و مشهد تزریق شده است، در شبکه‌های اجتماعی همرسانی کردند. در همین حال در روزهای گذشته تصویر نامه‌ای از رئیس مرکز بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت به تاریخ ۱۷ خرداد در رسانه‌ها منتشر شده که در آن از برخی از مسئولان این وزارتخانه خواسته است تا تاریخ انقضای واکسن داخلی پاستوکووک به یک سال افزایش پیدا کند. در این عکس‌ها قابل مشاهده است که بر روی واکسن‌های آسترازنکا دو تاریخ انقضا وجود دارد؛ یکی مربوط به کارخانه تولیدکننده که مربوط به ۳۰ ژوئن (۹ تیر) است و تاریخ انقضای دیگر که مشخص است بعدتر برچسب آن روی واکسن‌ها زده شده است، مهلت تزریق را تا ۲۶ تیرماه نشان می‌دهد. در واکنش به انتشار مستندات در روزهای گذشته، مقامات وزارت بهداشت ایران تنها به انکار تزریق واکسن تاریخ‌مصرف‌گذشته در مراکز واکسیناسیون پرداخته و گفته‌اند که امکان ثبت این گونه واکسن‌ها در سامانه الکترونیکی واکسیناسیون این وزارتخانه وجود ندارد! در این رابطه، دکتر «هادی یزدانی» در گفتگو با «فراز»، به یک حلقه مفقوده در ماجرای واکسیناسیون کرونا اشاره می‌کند؛ شفاف‌سازی!

• مساله واکسن‌های تاریخ مصرف گذشته تاکنون چند بار مطرح و تکذیب شده است. ماجرا چقدر به واقعیت نزدیک و مربوط به کدام واکسن‌هاست؟

مساله‌ای واکسن‌های تاریخ مصرف گذشته چیزی نیست که بتوان انکارش کرد و بله! صحت دارد. عدم تاریخ انقضای دو واکسن آسترازانکا و پاستوکووک تایید شده است. آخرین مهلت آستارازانکاهای موجود در کشور تقریبا برای سه روز گذشته است و محموله جدیدی که تاریخ انقضای بیشتری داشته باشد وارد کشور نشده است.  بر اساس آنچه به وزارتخانه تحویل داده شده است، واکسن پاستوکووک نیز بر اساس لیبل سطح دارو، تاریخ مصرف گذشته است‌.

• انقضای واکسن پاستوکووک یکسال افزایش یافته است، این‌کار از نظر علمی امکان پذیر است؟

از نظر علمی داروها و واکسن‌ها (که تمرکز این گفتگو است)، گاهی اوقات بر اساس ضوابط و شرایط خاصی در دنیا تولید می‌شوند که ممکن است کارخانه‌ها و تولیدکنندگان براساس داده‌های جدیدتر، مستندات و شواهد تاریخ انقضا را افزایش دهند. این مساله صرفا مختص ایران نیست و اساسا دستوری هم نیست و ارتباطی به دولت‌ها ندارد. البته کوچکترین تغییر در تاریخ انقضا باید دلایل علمی داشته باشد و کوچکترین اشتباه جدا از آسیب جانی به مردم، می‌تواند به قیمت سقوط ارزش سهام و اعتبار و مرجعیت علمی سازنده دارو تمام شود. اما مساله‌ای که اخیرا مطرح و رسانه‌تی شده، دو لیبل تاریخ انقضا بر روی یک دارو است که چنین چیزی از لحاظ علمی امکان‌پذیر نیست. یعنی اگر تاریخ انقضایی را بخواهند افزایش دهند، نمی‌توان به راحتی لیبل‌ جدید روی لیبل قدیمی زد و مساله را بست!

• واکسن‌های تاریخ مصرف گذشته عوارضی برای بدن دارند یا مشکل اصلی‌شان عدم ایجاد ایمنی دربرابر کرونا است؟

نگرانی مردم نسبت به تاریخ انقضا در چند نکته خلاصه می‌شود و اصلی‌ترین آن همین سوال شماست. واکسن تاریخ مصرف گذشته ممکن است ماده موثر خود را از دست داده باشد و ایمنی‌زایی یک واکسن را نداشته باشد. البته این مساله کمی نیست و عواقب طولانی مدت خواهد داشت که نمونه آن شدید شدن پیک‌های کروناست اما در مساله تاریخ مصرف صرفا مساله کارایی واکسن مطرح است تا عارضه داشتن.
 

• آیا واکسن‌های موجود در کشور واقعا روی سویه امیکرون اثر ندارند؟

بحث درباره تاثیر واکسن روی سویه امیکرون بسیار است. در موج قبلی امیکرون که آن را اواخر زمستان و اوایل بهار سال جاری تجربه کردیم، به ویژه در زیرسویه‌های BA1 و BA2، دیده شد که واکسن‌ها، آن کارآمدی که همه واکسن‌ها از تمام نسل‌ها در دنیا باید داشته باشد روی امیکرون وجود ندارد اما دز یادآور سطح ایمنی را تا حد زیادی بهبود بخشید. این یک نسبت معنادار و واضح بود. در این راستا زیرسویه‌های BA4 و BA5 که طی چند ماه اخیر در اروپا و آمریکا دیده شد و در ایران هم مطمئنا مشاهده شده، نسبت به دو زیرسویه‌ قبلی واکسن‌گریزتر هستند اما واکسن در کاهش شدت علائم و مرگ و میر آن‌ها بی‌تاثیر نیست.

• پس از انتشار خبر تزریق واکسن‌های تاریخ مصرف گذشته، بسیاری از مردم از تزریق دزهای یادآور عقب‌گرد کرده‌اند. آن‌ هم در شرایطی که پیک هفتم به سرعت در حال پیشروی است...

هرگونه اقدامی که شفافیت و اطلاع‌رسانی واضح در آن نباشد وپاسخگویی سریع و به موقع از طریق نهادهای مرجع در آن وجود نداشته باشد، به گسترش فضا به نفع افراد ضدواکسن و جریانات ضد علم و معرکه‌گیری آن‌ها دامن می‌زند. باید به سه ضلع مردم، کارشناسان علمی و نهادهای مسئول حاکمیتی اعتماد بازگردد که این کار همان ضلع نهایی یعنی نهادهاست. حالا کرونا و عدم اعتماد مردم به واکسن کرونا با هم جان می‌گیرند. در واقع وقتی در وضعیت بحرانیِ کمترین اعتماد بین مردم و حاکمیت هستیم اینجا اگر  از طرف حاکمیت با تاخیر، پاسخگویی غیرشفاف یا حتی عدم لزوم پاسخگویی مواجه شویم، نتیجه همین است که می‌بینید؛ شک!

• از زمان شروع واکسیناسیون کرونا در کشور همواره مساله‌ای مطرح شد و آن هم عوارض این واکسن‌ها در طولانی مدت بود. آیا این‌ گزاره به حقیقت نزدیک است؟

در شرایط همه‌گیری، به نظر می‌رسد یکی از مفاخر علم و مظاهر ترقی در دنیا این بود که ۹ ماه پس از پیشروی کرونا، واکسن‌های مختلف با پلتفرم‌های متنوع وارد بازار شدند. درواقع در شرایطی که جهان در مواجهه با بحران‌های اقتصادی،‌ اجتماعی و حتی سیاسی ناشی از کرونا بود، نمی‌شد همه روال‌های سابق برای بررسی عوارض چنین واکسن‌هایی را انجام داد بلکه می‌بایست به سرعت و به اقتضای شرایط تصمیم‌گیری صورت می‌گرفت و گرفت.

اما به نظر می‌رسد واکسن‌ها، عوارضی  ورای عارضه‌های کوتاه مدت مثل تب و بدن درد داشته باشند. سردسته آن هم مربوط به واکسن آسترازانکا و عارضه لخته شدن خون است. اما نقطه اصلی ماجرا اینجاست که در دنیا این مساله گنگ نیست و با شفافیت و اطلاع‌رسانی به موقع برای مردم جا افتاده و با عدد و رقم گزارش شده است. دنیا به این نتیجه رسیده که راه‌حل فقط شفافیت است. اما در ایران طبق معمول مکانیسمی برای بررسی وجود ندارد و سیستمی که عوارض‌های احتمالی را ردیابی کند اصلا دنبال نشده است. چراکه شفاف‌سازی برای مردم اساسا دغدغه نبود! این وظیفه مدیران بحران کرونا و هنوز بر دوش آن‌هاست‌. در نهایت اما، تاکید می‌کنم که واکسن در نجات جان تاکنون اصلی‌ترین دلیل را داشته پس اولویت در جان مردم است تا عارضه‌های احتمالی بعدی...